Στην έκθεση «Συνοριακές περιοχές της Ευρώπης: Παραβιάσεις κατά μεταναστών και προσφύγων στη ΠΓΔ Μακεδονίας, τη Σερβία και την Ουγγαρία» διαπιστώνεται ότι ένας αυξανόμενος αριθμός ευάλωτων ατόμων έχει απομονωθεί σε ένα νομικό κενό στα Βαλκάνια. Η κατάσταση επιδεινώνεται εξαιτίας των απωθήσεων ή απελάσεων από όλα τα σύνορα, εξαιτίας της περιορισμένης πρόσβασης στο άσυλο στα κράτη από τα οποία διέρχονται οι άνθρωποι και εξαιτίας της έλλειψης ασφαλών και νόμιμων οδών εισόδου στην ΕΕ.
«Η Σερβία και η ΠΓΔ της Μακεδονίας έχουν μετατραπεί σε μια δεξαμενή υπερχείλισης προσφύγων και μεταναστών που κανείς στην ΕΕ δεν φαίνεται διατεθειμένος να υποδεχτεί» σημειώνει στην έκθεση η Γκαουρί Βαν Γκούλικ (Gauri Van Gulik), αναπληρώτρια διευθύντρια της Διεθνούς Αμνηστίας για την Ευρώπη και την Κεντρική Ασία.
Η έκθεση βασίζεται σε τέσσερις ερευνητικές αποστολές στη Σερβία, την Ουγγαρία, την Ελλάδα και την ΠΓΔ της Μακεδονίας μεταξύ Ιουλίου 2014 και Μαρτίου 2015 και σε συνεντεύξεις με περισσότερους από 100 πρόσφυγες και μετανάστες. Οι μαρτυρίες τους αποκαλύπτουν τις ντροπιαστικές συνθήκες που αντιμετωπίζουν όσοι επιλέγουν τη διαδρομή των δυτικών Βαλκανίων - η οποία έχει ξεπεράσει σε αριθμό διερχομένων τη διαδρομή της Μεσογείου και έχει γίνει το πλέον πολυσύχναστο παράτυπο πέρασμα προς την ΕΕ. Είναι χαρακτηριστικό ότι μόνον ο αριθμός των ατόμων που συνελήφθησαν, ενώ διέσχιζαν τα σύνορα της Σερβίας-Ουγγαρίας, έχει αυξηθεί περισσότερο από 2.500% από το 2010 (από 2.370 σε 60.602).
Σύμφωνα με την έκθεση, η διαδρομή που οδηγεί τους πρόσφυγες και τους μετανάστες δια θαλάσσης από την Τουρκία στην Ελλάδα και στη συνέχεια δια ξηράς μέσω της ΠΓΔ της Μακεδονίας στη Σερβία και την Ουγγαρία είναι λιγότερο θανατηφόρα σε σχέση με την θαλάσσια διαδρομή από τη Λιβύη, αλλά εξακολουθεί να είναι γεμάτη κινδύνους και εμπόδια. Από τον Ιανουάριο του 2014, 123 πρόσφυγες, αιτούντες άσυλο και μετανάστες/τριες πνίγηκαν προσπαθώντας να διασχίσουν το Αιγαίο για να φτάσουν στην Ελλάδα και 24 σκοτώθηκαν στους σιδηροδρόμους.
Παράνομες απωθήσεις και κακομεταχείριση
«Πηγαίνουμε από τον θάνατο στον θάνατο» αναφέρουν οι άνθρωποι στη Διεθνή Αμνηστία. Οι αφιχθέντες στα ελληνικά νησιά - συμπεριλαμβανομένων και παιδιών - αντιμετωπίζουν άθλιες συνθήκες υποδοχής. Μετά την μετάβασή τους στην Αθήνα, πολλοί ταξιδεύουν στην περιοχή της Ειδομένης από όπου επιχειρούν να περάσουν στην ΠΓΔ της Μακεδονίας για να κατευθυνθούν προς άλλες χώρες της ΕΕ.
Στα σύνορα της ΠΓΔ της Μακεδονίας με την Ελλάδα, καθώς και στα σύνορα της Σερβίας με την ΠΓΔ της Μακεδονίας, οι πρόσφυγες και οι μετανάστες/τριες υπόκεινται συνήθως σε παράνομες απωθήσεις και κακομεταχείριση από τους συνοριοφυλακες. Πολλοί αναγκάζονται να δωροδοκήσουν. Ένας μάρτυρας είπε στη Διεθνή Αμνηστία ότι η Αστυνομία των Συνόρων της Σερβίας κοντά στα Ουγγρικά σύνορα απείλησε να γυρίσει την ομάδα του πίσω στη Σερβία, αν αρνιόντουσαν να πληρώσουν 100 ευρώ ο καθένας.
Μετανάστες, πρόσφυγες και αιτούντες άσυλο ανέφεραν ότι σπρώχτηκαν, δέχτηκαν χαστούκια και κλοτσιές και ξυλοκοπήθηκαν από τη σερβική αστυνομία κοντά στα σύνορα με την Ουγγαρία ενώ ένας Αφγανός πρόσφυγας είπε στη Διεθνή Αμνηστία ότι «χτυπήθηκε μια γυναίκα που είναι πέντε μηνών έγκυος».
Πολλοί πρόσφυγες και μετανάστες κρατούνται αυθαίρετα από τις αρχές. «Στο Gazi Baba, το Κέντρο Υποδοχής της ΠΓΔ της Μακεδονίας για Αλλοδαπούς, υπήρχαν περίπου 400-450 άτομα όταν μπήκαμε ... Οι άνθρωποι κοιμόντουσαν ακόμη και στις σκάλες, ο συνωστισμός ήταν τρομερός. Υπήρχαν στρώματα στο δάπεδο και στο διάδρομο» λέει ένας Σύριος πρόσφυγας στη Διεθνή Αμνηστία.
Αποτυχημένα συστήματα ασύλου
'Ατομα που προσπαθούν να ζητήσουν άσυλο στη Σερβία ή τη ΠΓΔ της Μακεδονίας αντιμετωπίζουν σοβαρά εμπόδια. Το 2014, μόνο σε 10 αιτούντες άσυλο χορηγήθηκε το καθεστώς του πρόσφυγα στη ΠΓΔ της Μακεδονίας και μόνον σε έναν είχε δοθεί πολιτικό άσυλο στη Σερβία. Αποθαρρημένοι από την αργή πρόοδο στην επεξεργασία των αιτήσεων ασύλου, οι περισσότεροι αιτούντες άσυλο συνεχίζουν το ταξίδι τους στην Ουγγαρία, όπου αντιμετωπίζουν περαιτέρω παραβιάσεις των δικαιωμάτων τους.
Εκείνοι που εντοπίζονται να εισέρχονται στην Ουγγαρία παράτυπα συνήθως κρατούνται, συχνά σε ασφυκτικά γεμάτα μέρη και κάτω από εξευτελιστικές συνθήκες ή αντιμετωπίζουν κακομεταχείριση από αστυνομικούς. Το 2014 η Ουγγαρία χορήγησε άσυλο σε 240 ανθρώπους - μια μικρή μειοψηφία του συνολικού αριθμού των αιτήσεων.
Προβληματικές μεταναστευτικές πολιτικές της ΕΕ
Ο διαρκώς αυξανόμενος αριθμός μεταναστών και προσφύγων που επιλέγουν την βαλκανική διαδρομή αποτελεί συνέπεια μιας ευρύτερης αποτυχίας της ΕΕ σε σχέση με την μετανάστευση και την πολιτική ασύλου, επί της οποίας η Σερβία και η ΠΓΔ της Μακεδονίας δεν έχει κανέναν έλεγχο, εκτιμά η Διεθνής Αμνηστεία. Και προσθέτει ότι η τοποθέτηση της πρωταρχικής ευθύνης για τη διεκπεραίωση των αιτήσεων ασύλου στην πρώτη χώρα εισόδου της ΕΕ και ο περιορισμός των ασφαλών και νόμιμων οδών εισόδου ασκεί μια μη βιώσιμη πίεση στις παρυφές της ΕΕ και των γειτονικών κρατών.
Αντί να θέσει ως πρωταρχικό της στόχο βελτιώσεις στα συστήματα ασύλου των χωρών κατά μήκος της Βαλκανικής διαδρομής, η ΕΕ έχει επενδύσει σημαντικά στις προσπάθειές για την ενίσχυση των συστημάτων διαχείρισης των συνόρων, συμπεραίνει η Διεθνής Αμνηστεία.
«Η Σερβία και η ΠΓΔ της Μακεδονίας πρέπει να κάνουν πολύ περισσότερα ώστε να σεβαστούν τ τα δικαιώματα των προσφύγων και των μεταναστών/τριών. Αλλά είναι αδύνατο να διαχωριστούν οι παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων εκεί από τις ευρύτερες πιέσεις λόγω της ροής των μεταναστών/τριων και των προσφύγων εντός και μέσω της ΕΕ και από ένα αποτυχημένο σύστημα μετανάστευσης της ΕΕ» επισήμανε η κ. Βαν Γκούλικ.
Αριθμητικά στοιχεία που συγκέντρωσε η Διεθνής Αμνηστία δείχνουν ότι μεταξύ 1ης Ιανουαρίου και 22ης Ιουνίου 2015, 61.256 μετανάστες/τριες, αιτούντες άσυλο και πρόσφυγες έφτασαν στην Ιταλία και 61.474 έφθασαν στην Ελλάδα.
Περισσότεροι από τους μισούς, μεταξύ των 21.000 προσφύγων και μεταναστών/τριών που επέλεξαν τη διαδρομή των Δυτικών Βαλκανίων το 2014, προέρχονταν από τη Συρία ενώ άλλοι ήρθαν από το Αφγανιστάν, την Αίγυπτο, την Ερυθραία, το Ιράκ, τη Νιγηρία, τη Σομαλία, το Σουδάν και την Τυνησία.
Σε ό,τι αφορά ειδικά την Ουγγαρία, στην έκθεση σημειώνεται ότι από τον Μάρτιο 2015 ο πρωθυπουργός και ο υπουργός Εξωτερικών της Ουγγαρίας υιοθέτησαν αντι-μεταναστευτική ρητορική, συμπεριλαμβανομένων απειλών για νομοθεσία που θα επιτρέπει την άμεση κράτηση και την επιστροφή των τυχόν παράτυπων μεταναστών καθώς και την οικοδόμηση ενός φράχτη στα σύνορα για να αποτρέψει τους πρόσφυγες, τους αιτούντες άσυλο και τους μετανάστες από το να διασχίσουν την Ουγγαρία από τη Σερβία. Στις 30 Ιουνίου το Κοινοβούλιο της Ουγγαρίας έδωσε στην κυβέρνηση το πράσινο φως για να συντάξει κατάλογο «ασφαλών» κρατών διέλευσης, στα οποία θεωρείται ότι οι πρόσφυγες θα μπορούσαν να ζητήσουν άσυλο πριν φτάσουν στην Ουγγαρία. Ο κατάλογος ενδεχομένως περιλαμβάνει τη Σερβία, όπου δεν είναι εγγυημένη η πρόσβαση στο άσυλο και διατρέχουν τον κίνδυνο της απέλασης.