Στην ιστορία αναφέρονται δυο Συνθήκες Βερσαλλιών. Η πρώτη, του 1783, είναι αυτή που επικύρωσε τη νίκη της Αμερικανικής Επανάστασης και αναγνώρισε την ανεξαρτησία των 13 αμερικανικών αποικιών από την Αγγλία. Η δεύτερη, του 1919, επέβαλε εξουθενωτικούς όρους συνθηκολόγησης στη Γερμανία, μετά την ήττα της στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και κατά πολλούς ιστορικούς λειτούργησε ως «πρόλογος» του Β΄ Πολέμου.
Και στις δυο περιπτώσεις, η Γαλλία λειτούργησε ως παγκόσμια, αυτοκρατορική δύναμη.
Ο απερχόμενος πρόεδρος της Γαλλίας Φρανσουά Ολάντ πιθανότατα ανακαλεί κάτι από το παλιό αυτοκρατορικό μεγαλείο της χώρας του, συγκαλώντας τη Δευτέρα, στις Βερσαλλίες, την τετραμερή σύνοδο κορυφής, με τη συμμετοχή Μέρκελ, Ραχόι και Τζεντιλόνι και με τη φιλοδοξία να διαμορφωθεί ένα σχέδιο επανεκκίνησης της Ε.Ε., στη μετά Brexit εποχή. Μόνο που η Γαλλία, η οποία για δεκαετίες υπήρξε κινητήρας θεσμικής εξέλιξης της Ε.Ε., έχει γίνει πια μέρος του προβλήματος. Δεν έχει το πολιτικό και οικονομικό βάρος να γίνει ο βασικός παράγοντας της λύσης. Ενώ ο ίδιος ο Ολάντ και το κόμμα του βρίσκονται εκτός πολιτικού παιχνιδιού στη χώρα τους.
Το μήνυμα της ομάδας Βίσεγκραντ
Η τετραμερής σύνοδος της Δευτέρας, σε άλλες περιπτώσεις, θα καρφωνόταν από πολλές ευρωπαϊκές κυβερνήσεις ως παρασυναγωγή. Όμως, τα αδιέξοδα που καταγράφονται στον σχεδιασμό για την μετεξέλιξη της Ε.Ε., αμήχανα αποτυπωμένα στα πέντε σενάρια για το μέλλον της που παρουσίασε ο Ζαν Κλονυ Γιουνκέρ στη «Λευκή Βίβλο» του, είναι τόσα πολλά, ώστε τα πάντα νομιμοποιούνται. Άλλωστε, στην κατακερματισμένη Ε.Ε. πολλές ομάδες χωρών κάνουν περίπου τα ίδια, λίγες μέρες πριν το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της 9/3 και την πανηγυρική σύνοδο της Ρώμης, στις 25/3, όπου υποτίθεται ότι θα αποφασιστεί ο οδικός χάρτης ολοκλήρωσης- ή… αποσύνθεσης- της Ε.Ε.
Ήδη, η ομάδα του Βίσεγκραντ (Πολωνία, Ουγγαρία, Τσεχία και Σλοβακία) έκανε τη δική της μίνι σύνοδο κορυφής. Ανακοίνωσε την «κοινή γραμμή» της, που είναι μεταρρύθμιση της Ε.Ε. με συναίνεση και των 27 μελών- και σε όποια πεδία υπάρχει συναίνεση-, χαρακτήρισε οικτρή την προετοιμασία της συνόδου της Ρώμης, για τα 60 χρόνια από την πρώτη ευρωπαϊκή Συνθήκη και διατύπωσε το σύνθημά της: «Θέλουμε μια καλύτερη Ευρώπη, όχι περισσότερη Ευρώπη ή λιγότερη Ευρώπη», είπε εκ μέρους των 4 του Βίσεγκραντ η Πολωνή πρωθυπουργός Μπεάτα Σίντλο.
Η θέση των Βίσεγκραντ ήδη προδιαγράφει ότι από τα πέντε εναλλακτικά σενάρια για τη θεσμική εξέλιξη της Ε.Ε. που παρουσίασε την περασμένη Τετάρτη ο Γιούνκερ, το πρώτο, που θέλει την Ε.Ε. να εξελίσσεται κυρίως ως ενιαία αγορά και να ενοποιείται μόνο στα πεδία που υπάρχει ομοφωνία, εμφανίζεται ως το πιο ρεαλιστικό. Αλλά είναι το σενάριο που επικυρώνει τον κατακερματισμό που έχει ήδη καταγραφεί με αφορμή το προσφυγικό και την ουσιαστική αναστολή της Συνθήκης Σένγκεν.
Ομοσπονδιοποίηση ή «συμμαχίες προθύμων»
Μεταξύ των 4 ισχυρών της Ε.Ε. που συναντώνται τη Δευτέρα στις Βερσαλλίες δεν υπάρχει σαφής σύγκλιση. Η Μέρκελ, απηχώντας τη σταθερή θέση της γερμανικής οικονομικής και πολιτικής ελίτ, πρώτη απ’ όλους άνοιξε πριν μερικές εβδομάδες τη συζήτηση για μια Ευρώπη πολλών ταχυτήτων, στο πλαίσιο της οποίας όσες χώρες μέλη θέλουν συνεργασία σε περισσότερα πεδία θα μπορούν να προχωρούν. Η Ε.Ε. των «συμμαχιών των προθύμων», που αντιστοιχεί στο τρίτο από τα σενάρια της «Λευκής Βίβλου» της Κομισιόν, είναι το «βολικό» σχήμα της διακυβερνητικής συνεργασίας με οποίο διαχειρίστηκε την κρίση χρέους από το 2010 και μετά η Ε.Ε. χωρίς να χρειαστεί να μπει σε διαδικασίες αναθεώρησης της Συνθήκης.
Στον αντίποδα της γερμανικής θέσης, η γαλλική ηγεσία τάσσεται υπέρ της ομοσπονδιοποίησης της Ε.Ε. σε όσο το δυνατό περισσότερα πεδία, με κρισιμότερο αυτό της οικονομικής ενοποίησης της Ευρωζώνης και της αμοιβαιοποίησης του χρέους της. Αυτό σημαίνει «ευρωομόλογα» και δραστική εκχώρηση κυριαρχίας στις Βρυξέλλες, ζητήματα στα οποία είναι γνωστή η γερμανική αλλεργία. Βεβαίως, η γαλλική θέση διατυπώνεται από τον Ολάντ σε μια περίοδο που είναι άγνωστο αν έχει επαρκή απήχηση στη γαλλική κοινωνία: η Λεπέν, με τη θέση υπέρ της εξόδου της Γαλλίας από την Ε.Ε., υποχρεώνει τους αντιπάλους της να αποφεύγουν «επιθετικές» πολιτικές υπέρ της μετεξέλιξης του ευρωπαϊκού project.
Κοντά στη γαλλική θέση για ομοσπονδιακή μετεξέλιξη της Ε.Ε. βρίσκονται η ιταλική και η ισπανική ηγεσία, με την πρώτη να προσθέτει κι άλλα κεφάλαια στην ατζέντα της ευρωπαϊκής ενοποίησης, όπως η θέση υπέρ ενός ευρωπαϊκού ταμείου ασφάλισης ανεργίας. Ωστόσο, ακριβώς όπως η γαλλική ηγεσία, η ιταλική και η ισπανική βρίσκονται σε πολιτικά ευάλωτη θέση, η πρώτη λόγω της ήττας στο δημοψήφισμα Ρέντσι, η δεύτερη για πορεύεται με μια κυβέρνηση μειοψηφίας. Κι ακόμη χειρότερα, οι τρεις χώρες κάθονται σε βουνά χρέους.
Ευρωζώνη vs Ε.Ε. των 27
Μπορούν οι 4 κατά συνθήκην ισχυροί της Ε.Ε. να καταλήξουν σε μια συνθετική πρόταση προς τους 23 ομολόγους τους που να διασώσει τα προσχήματα της πανηγυρικής συνόδου της Ρώμης; Στην πραγματικότητα, οι 3 αδύναμοι της ομάδας δεν έχουν άλλη επιλογή από το να συμβιβαστούν με τις προτεραιότητες της Μέρκελ, υπαγορευμένες και από την εκλογική συγκυρία στη Γερμανία. Και οι προτεραιότητες αυτές καταλήγουν περίπου στο σχήμα «όσοι θέλουν περισσότερα, κάνουν περισσότερα», δηλαδή τη θεσμική μετεξέλιξη της Ε.Ε. μέσα από «συμμαχίες προθύμων». Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι η Ε.Ε. των 27 μπορεί να συνεχίσει ταχύτερα τη στρατιωτικοποίησή της, τη απόκτηση αμυντικού βραχίονα και την επιτήρηση των συνόρων για την αποτροπή προσφυγικών και μεταναστευτικών πιέσεων- πεδία στα οποία διαμορφώνεται μια παράδοξη «ψυχροπολεμική» ομοφωνία-, ενώ ταυτόχρονα θα «επανεθνικοποιούνται» άλλα πεδία πολιτικής, αφήνοντας την ενιαία αγορά εκτεθειμένη σε ποικίλους εθνικούς και διακρατικούς ανταγωνισμούς. Το πιο παράδοξο απ’ όλα είναι ότι κυριότερος ανταγωνιστικός παράγοντας στην Ε.Ε. των 27 θα είναι η ίδια η Ευρωζώνη των 19, η οποία αυτονομείται θεσμικά, αφού η δημοσιονομική και οικονομική ενοποίησή της είναι μη αναστρέψιμη. Για την ακρίβεια, τυχόν αναστροφή της θα σήμαινε απλώς τη διάλυσή της.