H Elizabeth Sylvester Mkoba από την Τανζανία κάθεται σε μια γωνιά του κήπου στο Νέο Πανεπιστήμιο της Χαϊδελβέργης και διαβάζει τις σημειώσεις της. Φοράει ένα κοστούμι σε έντονο χρώμα που δεν την αφήνει να περάσει απαρατήρητη.
Από την ταυτότητα που κρέμεται στον λαιμό της (badge) αντιλαμβάνεται κάποιος πως η ερευνήτρια βρίσκεται στην ειδυλλιακή αυτή γερμανική πόλη για να λάβει ενεργό μέρος στην ετήσια “πνευματική ανταλλαγή”- θεσμό μεταξύ διαφορετικών γενεών επιστημόνων από το πεδίο των Μαθηματικών και της Πληροφορικής, το Heidelberg Laureates Forum 2023 (HLF). Όμως δεν έχει έρθει ως νεαρή επιστήμονας που αναζητά τον ερευνητικό δρόμο της, αλλά ως μέντορας για να καθοδηγήσει νέους ερευνητές που παρακολουθούν το φόρουμ, ώστε να βρουν τον δικό τους μονοπάτι μέσα στην επιστήμη των υπολογιστών και των μαθηματικών. Είναι η δεύτερη μέρα που βρίσκεται στο φόρουμ και φαίνεται πως το απολαμβάνει.
Η είδηση ωστόσο, βγαίνει αργότερα όταν την πλησιάζω και μαθαίνω πως μπροστά μου έχω την πρώτη γυναίκα που σπούδασε Επιστήμη των Υπολογιστών στη χώρα της, την Τανζανία. Η ίδια μου λέει πως εργάζεται στο ‘The Nelson Mandela African Institution of Science and Technology , NM-AIST (Αφρικανικό Ίδρυμα Επιστήμης και Τεχνολογίας Νέλσον Μαντέλα) και μου εξηγεί πως πρόκειται για ένα δημόσιο ίδρυμα που βρίσκεται στην Arusha, μια πόλη στη βόρεια Τανζανία και πως αποτελεί μέρος του δικτύου των Παναφρικανικών Ινστιτούτων Επιστήμης και Τεχνολογίας που είναι εξαπλωμένα σε όλη την ήπειρo.
Το NM-AIST Arusha είναι διαπιστευμένο από την Επιτροπή Πανεπιστημίων της Τανζανίας (TCU) και αναπτύσσεται ενεργά ως ίδρυμα έντασης έρευνας που επικεντρώνεται σε μεταπτυχιακές και μεταδιδακτορικές σπουδές και έρευνα στην Επιστήμη, τη Μηχανική και την Τεχνολογία, ενσωματώνοντας επίσης σημαντικά στοιχεία ανθρωπιστικών και επιχειρηματικών σπουδών.
Μια σημαντική αποστολή του NM-AIST είναι η τόνωση και η προώθηση της γεωργικής παραγωγής, δίνοντας μεγάλη έμφαση στην προσθήκη αξίας στα φυσικά προϊόντα. «Η δική μου έρευνα επικεντρώνεται στη χρήση τεχνητής νοημοσύνης στον αγροτοδιατροφικό τομέα και στον τομέα της υγείας», μού λέει η ίδια «αναπτύσσουμε εργαλεία μηχανικής μάθησης για να βοηθήσουμε τους γιατρούς στα νοσοκομεία να επιταχύνουν τον χρόνο διάγνωσης ασθενειών και κυρίως της ελονοσίας, που είναι ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα στη χώρα μου.
Στο αγροτικό τομέα χρησιμοποιούμε μοντέλα βαθιάς μάθησης για να προβλέπουμε ασθένειες των καλλιεργειών, αλλά και για να βελτιώνουμε τις σοδειές», περιγράφει.
Και εγώ αυτομάτως σκέφτομαι πως ενώ εκείνη, σε μια γωνιά της γης χρησιμοποιεί την τεχνητή νοημοσύνη για να λύσει ζωτικά προβλήματα, σε άλλες γωνιές κάποιοι ισχυρίζονται ότι το ΑΙ απειλεί την ανθρωπότητα. «Δεν νομίζω», μού απαντά με σιγουριά «οι άνθρωποι αναπτύσσουν την τεχνητή νοημοσύνη και οι άνθρωποι φτιάχνουν τους κανονισμούς χρήσης της. Η λέξη ‘κλειδί’ είναι “ΑΙ ethics”».
Επιβίωση σε έναν ανδροκρατούμενο κόσμο
Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία σε όλη την υποσαχάρια Αφρική, μόνο το 2,5% των πρυτανικών αρχών και μόνο το 24% του προσωπικού στην τριτοβάθμια εκπαίδευση είναι γυναίκες (UNESCO, 2019), ενώ μόλις το 30% των γυναικών της Αφρικής επιδιώκουν την έρευνα στους τομείς της επιστήμης και της μηχανικής. Η Δρ. Mkoba αποτελεί πρότυπο για τα κορίτσια της χώρας της ενθαρρύνει γυναίκες να ασχοληθούν με την επιστήμη και την τεχνολογία. «Πρέπει να δώσουμε θάρρος η μια στην άλλη να μπουν δυναμικά στην έρευνα γιατί οι γυναίκες μπορούν να συνεισφέρουν το ίδιο με τους άνδρες στην επιστήμη. Εξάλλου ζω σε μια αφρικανική χώρα που έχει ως πρόεδρο γυναίκα!».
Όπως μου περιγράφει οφείλει τα πάντα στον πατέρα της που είναι φυσικός και τον οποίο έχει ως πρότυπο. «Εγώ αρχικά ήθελα να γίνω καθηγήτρια σε σχολείο και αργότερα πιλότος. Όμως ο πατέρας μου που με βοηθούσε στη φυσική και τα μαθηματικά στο σχολείο μου εμφύσησε την αγάπη για τα μαθηματικά και μου έδειξε ένα μονοπάτι για να ακολουθήσω. Μού βρήκε μια υποτροφία και μου είπε: ‘θα γίνεις επιστήμονας’ σε μια εποχή που όλοι αποθάρρυναν τα παιδιά τους από σπουδές στα μαθηματικά και τους υποδείκνυαν άλλα πεδία όπως τη νομική».
Η Δρ. Mkoba σπούδασε τελικά Επιστήμη των Υπολογιστών στο πανεπιστήμιο Osmania στη νότια Ινδία με υποτροφία και έκανε μεταπτυχιακές σπουδές πάνω στο ίδιο αντικείμενο στο Central South University στην Κίνα και αργότερα στη Διοίκηση Επιχειρήσεων και στο Διεθνές Μάρκετινγκ στο Ανοικτό Πανεπιστήμιο της Τανζανίας. Εκπόνησε τη διδακτορική της διατριβή στο Information Technology Management στο πανεπιστήμιο του Γιοχάνεσμπουργκ.
Ρωτάω την ερευνήτρια αν έχει μετανιώσει για την επιλογή της και μου λέει «με τίποτα!». Απλώς θυμάται πόσο αμήχανα ένιωθε τον πρώτο καιρό όταν πήγαινε να εργαστεί σε κυβερνητικές υπηρεσίες όπου επικρατούσαν άνδρες: «Θυμάμαι όταν πήγα να εργαστώ στο Ταμείο Εθνικής Ασφάλειας ήμουν η μοναδική γυναίκα σε ένα γραφείο με 47 άνδρες! Έπρεπε να αποδείξω ότι μπορώ ως γυναίκα να τα καταφέρω ισάξια ή καλύτερα από αυτούς», σχολιάζει. Η ίδια ωστόσο παρατηρεί ότι τα πράγματα δείχνουν να αλλάζουν και να ενθαρρύνονται όλο και περισσότερες γυναίκες να μπουν δυναμικά στον χώρο της έρευνας.
Η Δρ. Mkoba δεν σκέφτηκε ούτε στιγμή να επιλέξει τον εύκολο δρόμο της μετανάστευσης και να αφήσει τη χώρα της στη τύχη της. «Αυτή είναι η χώρα μου. Αν θέλω να κάνω τη διαφορά, αν θέλω να φέρω την αλλαγή, έπρεπε να γυρίσω πίσω και να λύσω τα προβλήματα εκ των έσω. Και σε αυτό έχω επικεντρωθεί. Με το να φύγω δεν θα λυθούν. Διάλεξα τον δύσκολο δρόμο», συμπληρώνει.
Το διάλειμμα για καφέ έχει ολοκληρωθεί και η επιστήμονας πρέπει να επιστρέψει στην αίθουσα για να συνεχίσει αυτό που ήρθε να κάνει. Πριν φύγει τη ρωτάω να μου πει μια συμβουλή ως μέντορας για τις νέες και τους νέους επιστήμονες. «Να επιλέγουν καλούς μέντορες που θα τους βοηθήσουν να βρουν το κατάλληλο ερευνητικό πεδίο για να κάνουν καριέρα. Η τεχνολογία τρέχει με ιλιγγιώδεις ρυθμούς και δυσκολεύονται. Να εκμεταλλεύονται τη γνώση που τους προσφέρουν οι μέντορες γιατί αυτοί μπορούν να αντιληφθούν το μέλλον. Επίσης να κρατούν επαφή με σημαντικούς ανθρώπους και να δικτυώνονται», μού λέει και πηγαίνει προς τα μέσα.