Η 45χρονη Kashi εργάζεται στα αγροκτήματα κοντά στον οικισμό της λίγο έξω από Κουμάσι της Γκάνα για περισσότερα από 10 χρόνια. Καλείται όποτε υπάρχει ανάγκη για εργατικά χέρια για όργωμα, σπορά, συγκομιδή και συναφείς εργασίες.
Σε περιόδους όπου δεν υπάρχουν αγροτικές εργασίες συμπληρώνει το εισόδημα της οικογένειάς της μαζεύοντας λαχανικά από τις γύρω φάρμες και πουλώντας τα σε κοντινές λαϊκές αγορές.
Καθώς οι πόλεις επεκτείνονται και οι άνθρωποι από τις αγροτικές περιοχές μετακινούνται στις πόλεις, η διάκριση μεταξύ αστικών, περιαστικών και αγροτικών δραστηριοτήτων γίνεται όλο και πιο ασαφής και θολή. Ακριβώς στη διεπαφή των πόλεων και των αγροτικών περιοχών λαμβάνει χώρα η περιαστική γεωργία.
Η περιαστική γεωργία που είναι μια πολύτιμη και ευάλωτη μορφή γεωργίας, είναι υπεύθυνη για σχεδόν το 25% της συνολικής αξίας της γεωργικής παραγωγής.
Αυτό οφείλεται, εν μέρει, στο γεγονός ότι οι περιαστικές περιοχές είναι ιδανικές για την παραγωγή εύκολα προσβάσιμων προϊόντων υψηλής αξίας όπως πουλερικά, αυγά, & οπωροκηπευτικά.
«Καθώς ο παγκόσμιος πληθυσμός και οι πόλεις συνεχίζουν να αυξάνονται, η περιαστική γεωργία θα διαδραματίσει έναν σημαντικό ρόλο στο παγκόσμιο σύστημα παραγωγής τροφίμων, γιατί προσφέρει πολλά μοναδικά οφέλη και συμβάλλει στην αστική επισιτιστική ασφάλεια.
Ωστόσο, αντιμετωπίζει ανταγωνισμό για ολοένα και πιο σπάνιους πόρους και πρέπει να αντιμετωπίσει τις αβεβαιότητες της κλιματικής κρίσης», σχολιάζει ο Δρ Βασίλειος Γκισάκης, εντεταλμένος ερευνητής στο Ινστιτούτο Ελιάς Υποτροπικών Φυτών και Αμπέλου, τμήμα Ελαίας & Οπωροκηπευτικών Καλαμάτας, του ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ.
Focus στις αλληλεπιδράσεις μεταξύ ανθρώπων, ζώων, φυτών και περιβάλλοντος
Προκειμένου να ξεπεραστούν οι παραπάνω προκλήσεις, χρειάζεται να διερευνηθούν και να αναπτυχθούν νέες μορφές γεωργικής παραγωγής που να συνδυάζουν αγροτικές πρακτικές με την διασφάλιση της υγείας των ανθρώπων, των ζώων και των οικοσυστημάτων και ταυτόχρονα να μεγιστοποιούν την αποδοτικότητα της χρήσης των πόρων.
Αυτό τουλάχιστον θα επιχειρήσουν όσοι συμμετέχουν στο ευρωπαϊκό έργο URBANE, με τη συνεργασία εταίρων από αφρικάνικες και ευρωπαϊκές χώρες, το οποίο ξεκίνησε το 2022 και θα ολοκληρωθεί το 2026.
Το έργο θα διερευνήσει τους δεσμούς μεταξύ των γεωργικών πρακτικών και της ανθρώπινης υγείας και όχι μόνο, εφαρμόζοντας μια προσέγγιση «Ενιαίας Υγείας» (One Health), στο πλαίσιο της περιαστικής γεωργίας.
«Η προσέγγιση “One Health” εστιάζει στις αλληλεπιδράσεις μεταξύ των ανθρώπων, των ζώων, των φυτών και του περιβάλλοντος, αναγνωρίζοντας την αλληλεξάρτηση της ανθρώπινης υγείας και της υγείας των ζώων και του οικοσυστήματος», εξηγεί ο Δρ Γκισάκης ο οποίος συμμετέχει στο πρόγραμμα και ο οποίος πρόσφατα επέστρεψε από τη Γκάνα.
Σύμφωνα με τον ίδιο, το τρέχον σύστημα αγροτικής παραγωγής απλά δεν είναι βιώσιμο.
Η πρόκληση είναι η μετάβαση σε ένα γεωργικό σύστημα που θα είναι ικανό να καλύψει τις διατροφικές ανάγκες της μελλοντικής κοινωνίας, όχι μόνο αυξάνοντας την παραγωγικότητα αλλά και κατανέμοντας τα τρόφιμα πιο δίκαια, και όχι μόνο προστατεύοντας το φυσικό περιβάλλον, αλλά και αναγεννώντας τους πόρους που είναι απαραίτητοι για τη γεωργική παραγωγικότητα και την αύξηση των ευκαιριών για απασχόληση στη γεωργία.
Αυτός ο “περιβαλλοντικός εκσυγχρονισμός” της γεωργίας, ώστε αυτή να γίνει πραγματικά βιώσιμη και ανθεκτική σε περιβαλλοντικές και οικονομικές πιέσεις, έχει ένα όνομα: Αγροοικολογία.
«Η αγροοικολογία είναι ένα επιστημονικό και πρακτικό πλαίσιο, που λειτουργεί ως “ομπρέλα” πολλών “φιλο-περιβαλλοντικών” προσεγγίσεων όπως είναι για παράδειγμα, η βιολογική και βιοδυναμική γεωργία, η αγροδασοπονία, η γεωργία χαμηλών εισροών, η αεικαλλιέργεια, η αναγεννητική γεωργία, κοκ.
Στην πράξη εφαρμόζονται ήδη αγροοικολογικές στρατηγικές όπως είναι η αμειψισπορά, η βιολογική καταπολέμηση των εχθρών των καλλιεργειών, η χρήση τοπικά προσαρμοσμένων ποικιλιών, η ελαχιστοποίηση κατεργασίας του εδάφους, η ελαχιστοποίηση εξωτερικών εισροών, όπως συνθετικά φυτοφάρμακά και λιπάσματα», εξηγεί ο Δρ. Γκισάκης, υποστηρίζοντας πως το έργο URBANE, μέσω της εφαρμοσμένης αγροοικολογίας, εκτός από τη γεωργική βιωσιμότητα συμβάλει στην καλύτερη υγεία των ανθρώπων, των ζώων και του οικοσυστήματος γενικότερα, βελτιώνοντας τη σωματική και τη ψυχοσυναισθηματική τους κατάσταση.
Μέχρι το 2050, τα 7 από τα 11 δισεκατομμύρια των ανθρώπων αναμένεται να ζουν σε αστικές περιοχές.
Η Ασία και η Αφρική θα απορροφήσουν το 90% της μελλοντικής αύξησης του αστικού πληθυσμού, με ένα ρυθμό 5% που σημαίνει τον διπλασιασμό του μέσα σε περίπου 14 χρόνια.
Η αντιμετώπιση αυτών των πιέσεων θα είναι μια απίστευτη πρόκληση για κάθε πόλη, αλλά εξίσου συντριπτική κυρίως για πολλές αφρικανικές, όπου οι δυνατότητες των θεσμών είναι ως επί το πλείστον περιορισμένες, οι μηχανισμοί διακυβέρνησης αναποτελεσματικοί και η αστική ανάπτυξη δεν συνοδεύεται από αντίστοιχη οικονομική ανάπτυξη.
Αγροοικολογικές πρακτικές σε περιαστικό περιβάλλον
«Υπάρχουν συναρπαστικές ευκαιρίες για τη χρήση γης στις παρυφές των πόλεων (περιοχές που γειτνιάζουν με αστικούς οικισμούς), για την παροχή περισσότερων αγροοικολογικά παραγόμενων τροφίμων και για τη σύνδεση αστικών και αγροτικών οικονομιών μέσω της καλλιέργειας τροφίμων», σημειώνει ο Δρ. Γκισάκης.
Οι περιαστικές φάρμες είναι μια μοναδική μορφή γεωργίας που παρέχει σημαντικά οφέλη στην απασχόληση, στο εισόδημα και στην τοπική παραγωγικότητα, και που ενισχύει την επισιτιστική ασφάλεια των πληθυσμών που ασχολούνται με αυτή.
Επιπλέον, μπορούν επίσης να παρέχουν ευκαιρίες για αναψυχή και περιβαλλοντικές υπηρεσίες που βελτιώνουν την ποιότητα ζωής για όλους τους κατοίκους των πόλεων.
«Μέσω αγροοικολογικών πρακτικών στο περιαστικό περιβάλλον, το URBANE στοχεύει να κάνει τις πόλεις πιο βιώσιμες και χωρίς αποκλεισμούς, ενισχύοντας την παραγωγικότητα τροφίμων μικρής κλίμακας που βρίσκονται σε αυτό.
Το έργο προωθεί την αγροοικολογία, αξιοποιώντας την τοπική γνώση και την υποστηρίζει με νέες τεχνολογίες και με βέλτιστες πρακτικές που εφαρμόζονται ήδη σε ευρωπαϊκές περιοχές σε εντατικά, προσανατολισμένα στην αγορά πεδία παραγωγής», προσθέτει ο Δρ. Γκισάκης.
Η τοπική γνώση και τα καινοτόμα εργαλεία URBANE θα λειτουργήσουν ως σύστημα υποστήριξης αποφάσεων με σημαντικό αντίκτυπο.
Το URBANE DSS (Decision Support System) θα παραδοθεί με τη μορφή μιας εύχρηστης εφαρμογής στους αγρότες και στις τοπικές αρχές, με τη μορφή ενός εγχειριδίου με πληροφορίες σχετικά με τους πιθανούς κινδύνους και τον περιβαλλοντικό αντίκτυπο των καλλιεργειών από την εφαρμογή αγροοικολογικών γεωργικών πρακτικών.
Οι εταίροι του URBANE θα στηριχτούν σε πραγματικές περιπτωσιολογικές μελέτες σε έξι χώρες, σε διαφορετικές αγροοικολογικές ζώνες στη Δυτική Αφρική.
Οι πιλοτικές τοποθεσίες επιλέχθηκαν μετά από πολλαπλή αξιολόγηση των δυνατοτήτων και πιθανής επίδρασης του URBANE σε αυτά τα αγροκτήματα, λαμβάνοντας υπόψη όχι μόνο περιβαλλοντικούς παράγοντες αλλά και κοινωνικοοικονομικούς.