Η οδηγία για τα δικαιώματα των θυμάτων καθορίζει μια σειρά δεσμευτικών δικαιωμάτων για τα θύματα εγκληματικών πράξεων, καθώς και σαφείς υποχρεώσεις για τα κράτη μέλη της ΕΕ ως προς τη διασφάλιση αυτών των δικαιωμάτων στην πράξη
Οι κανόνες ισχύουν για όλα τα άτομα, ανεξαρτήτως υπηκοότητας, που είναι θύματα εγκληματικών πράξεων στην ΕΕ. Ισχύουν επίσης αν η ποινική διαδικασία διεξάγεται στην ΕΕ.
Η επίτροπος Δικαιοσύνης, Καταναλωτών και Ισότητας των Φύλων Βιέρα Γιούροβα δήλωσε: «Υπολογίζεται ότι κάθε χρόνο, σε όλη την ΕΕ, 1 στα 7 άτομα πέφτει θύμα εγκληματικής πράξης. Από σήμερα, νέοι κανόνες δίνουν στα θύματα σαφή δικαιώματα ενημέρωσης, προστασίας και πρόσβασης σε υπηρεσίες υποστήριξης σε όλα τα κράτη μέλη. Οι νέοι κανόνες θα αλλάξουν τον τρόπο μεταχείρισης των θυμάτων εγκληματικών πράξεων - γεγονός από το οποίο θα προκύψουν μεγάλα οφέλη για τις κοινωνίες μας συνολικά. Τα θύματα πρέπει να αποτελούν το επίκεντρο της ποινικής διαδικασίας. Ωστόσο, ορισμένα κράτη μέλη δεν έχουν ενημερώσει την Επιτροπή ότι μετέφεραν την οδηγία στο εθνικό τους δίκαιο. Ζητώ από αυτά τα κράτη μέλη να διασφαλίσουν ότι οι εν λόγω σημαντικοί κανόνες θα εφαρμοστούν το συντομότερο δυνατό, προς όφελος των θυμάτων και των οικογενειών τους.»
Στόχος των νέων κανόνων είναι η αναγνώριση και η μεταχείριση όλων των θυμάτων εγκληματικών πράξεων και των μελών της οικογένειάς τους με σεβασμό και χωρίς διακρίσεις, ανάλογα με τις ανάγκες καθενός από αυτά.
Στα νέα δικαιώματα συγκαταλέγονται:
Δικαιώματα των μελών της οικογένειας θυμάτων - Τα μέλη της οικογένειας θυμάτων που έχασαν τη ζωή τους έχουν τα ίδια δικαιώματα με τα άμεσα θύματα, συμπεριλαμβανομένων των δικαιωμάτων ενημέρωσης, υποστήριξης και αποζημίωσης. Τα μέλη της οικογένειας θυμάτων που επιβίωσαν έχουν επίσης δικαιώματα υποστήριξης και προστασίας.
Δικαίωμα των θυμάτων να κατανοούν και να γίνονται κατανοητά - Η επικοινωνία με τα θύματα πρέπει να γίνεται πάντοτε σε απλή και κατανοητή γλώσσα. Η μορφή επικοινωνίας πρέπει να προσαρμόζεται στις εξατομικευμένες ανάγκες κάθε θύματος, π.χ. ιδιαίτερες ανάγκες σε σχέση με την ηλικία, τη γλώσσα και τυχόν αναπηρία.
Δικαίωμα ενημέρωσης - Οι εθνικές αρχές πρέπει να παρέχουν στα θύματα μια σειρά πληροφοριών σχετικά με τα δικαιώματά τους, την υπόθεσή τους καθώς και τις υπηρεσίες και την υποστήριξη που διαθέτουν. Οι πληροφορίες πρέπει να δίνονται από την πρώτη επαφή με αρμόδια αρχή και χωρίς καθυστέρηση.
Δικαίωμα υποστήριξης - Τα κράτη μέλη πρέπει να εγγυώνται την πρόσβαση των θυμάτων σε υπηρεσίες υποστήριξης, και οι αρχές πρέπει να διευκολύνουν αυτή την πρόσβαση. Η υποστήριξη πρέπει να παρέχεται δωρεάν και εμπιστευτικά, ακόμη και στα θύματα που δεν καταγγέλλουν επίσημα την εγκληματική πράξη. Πρέπει να υπάρχουν διαθέσιμες τόσο υπηρεσίες γενικής υποστήριξης - που απευθύνονται σε όλα τα θύματα εγκληματικών πράξεων - όσο και υπηρεσίες εξειδικευμένης υποστήριξης. Στις υπηρεσίες εξειδικευμένης υποστήριξης περιλαμβάνονται η παροχή καταλύματος, η επούλωση ψυχολογικών τραυμάτων και η παροχή συμβουλών προσαρμοσμένων στον τύπο του θύματος.
Δικαίωμα συμμετοχής στην ποινική διαδικασία - Τα θύματα θα έχουν ενεργότερο ρόλο κατά την ποινική διαδικασία. Θα έχουν το δικαίωμα να ακουστούν και να ενημερωθούν για τα διάφορα στάδια της διαδικασίας. Αν τα θύματα δεν συμφωνούν με την απόφαση για μη άσκηση δίωξης, έχουν το δικαίωμα προσβολής αυτής της απόφασης. Τα θύματα έχουν επίσης το δικαίωμα αποζημίωσης και, στην περίπτωση που στο εθνικό σύστημα εφαρμόζονται διαδικασίες αποκαταστατικής δικαιοσύνης, υπάρχουν πλέον κανόνες που διασφαλίζουν την ασφαλή συμμετοχή των θυμάτων.
Δικαίωμα προστασίας - Τα θύματα πρέπει να προστατεύονται τόσο από τον δράστη όσο και από το ίδιο το σύστημα ποινικής δικαιοσύνης. Για να προσδιορίσουν τις ανάγκες τους για προστασία, όλα τα θύματα πρέπει να περνούν από ατομική αξιολόγηση ώστε να διερευνάται κατά πόσο είναι ευάλωτα σε περαιτέρω ζημία που θα μπορούσε να προκύψει κατά την ποινική διαδικασία. Στην περίπτωση αυτή, πρέπει να εφαρμόζονται μέτρα προστασίας τους κατά τη διάρκεια της δίκης και έναντι οποιαδήποτε απειλής εκ μέρους του δράστη. Ιδιαίτερη προσοχή δίνεται στην προστασία των παιδιών.
Αυτοί οι κανόνες της ΕΕ πρέπει πλέον να εφαρμόζονται και να ισχύουν σε όλα τα κράτη μέλη. Επιπλέον, καθώς τα περισσότερα δικαιώματα που ορίζονται στην οδηγία είναι σαφή και ακριβή, μπορούν τα μεμονωμένα άτομα να τα επικαλούνται απευθείας ενώπιον των εθνικών δικαστηρίων, ακόμη κι αν δεν έχουν ακόμη μεταφερθεί πλήρως στη νομοθεσία της χώρας τους.
Επόμενα βήματα
Η Επιτροπή παρακολουθεί τη μεταφορά στην εθνική νομοθεσία, και βοηθά τα κράτη μέλη στη διαδικασία αυτή, συγκεκριμένα διοργανώνοντας διμερείς και περιφερειακές συναντήσεις και συμμετέχοντας σε άλλα φόρα εμπειρογνωμόνων του τομέα. Η Επιτροπή θα συνεργαστεί στενά με την επόμενη ολλανδική προεδρία και με την κοινωνία των πολιτών.
Σε περίπτωση που τα κράτη μέλη δεν εκπληρώσουν τις υποχρεώσεις τους, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν θα διστάσει να λάβει νομικά μέτρα για την επιβολή των κανόνων.
Ιστορικό
Η Επιτροπή πρότεινε τον Μάιο του 2011 την οδηγία της ΕΕ για τα ελάχιστα πρότυπα για τα δικαιώματα των θυμάτων (IP/11/585 και MEMO/11/310) προκειμένου να βελτιωθούν τα δικαιώματα 75 εκατομμυρίων θυμάτων εγκληματικών πράξεων.
Τον Σεπτέμβριο του 2012, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο υποστήριξε την προτεινόμενη νομοθεσία (MEMO/12/659), η οποία εγκρίθηκε από το Συμβούλιο της ΕΕ τον Οκτώβριο του 2012 (βλέπε IP/12/1066). Είχε προηγηθεί συμφωνία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου των Υπουργών, τον Ιούνιο, μετά από εντατικές διαπραγματεύσεις με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.
Μετά τη δημοσίευση της οδηγίας στην Επίσημη Εφημερίδα της ΕΕ, τα κράτη μέλη θα έχουν στη διάθεσή τους δύο έτη για να ενσωματώσουν τις διατάξεις της στην εθνική τους νομοθεσία.