Τα ιδιαιτέρως σοβαρά προβλήματα σε δομές, προσωπικό (κυρίως επιστημονικό), ανεπάρκεια ελέγχου, πιστοποίησης κλπ, φαίνονται επουσιώδη μπροστά στην εμμονή - την εύκολη λύση της ιδρυματοποίησης των παιδιών που θέλουν τη φροντίδα και την προστασία της Πολιτείας, όπως είπε σε συνομιλία με το ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Συνήγορος του Παιδιού Γιώργος Μόσχος, με αφορμή την Ειδική Έκθεση που συνέταξε η ανεξάρτητη αρχή. Όταν στην Ευρώπη κυριαρχεί η αποϊδρυματοποίηση και οι εναλλακτικές λύσεις με τις ανάδοχες οικογένειες σε ποσοστό 90% αυτών των παιδιών, στη χώρα μας συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο με το 10% των παιδιών να τελεί υπό τη φροντίδα ανάδοχων οικογενειών, ενώ ταυτόχρονα η διάρκεια παραμονής των παιδιών σε ιδρύματα να προσεγγίζει -κατά μέσο όρο- τα 7 χρόνια.
Μάλιστα, όπως αναφέρει ο κ. Μόσχος, η επιλογή των ανάδοχων οικογενειών θα κόστιζε, στους όλο και περισσότερο περιορισμένους πόρους του κράτους, το ένα τρίτο απ' όσο δαπανά σήμερα με τα ιδρύματα παιδικής προστασίας. Όπως επισημαίνει ο βοηθός Συνήγορος του Παιδιού, η λύση των ανάδοχων οικογενειών θέλει εκτεταμένο σχεδιασμό και συντονισμό, πρωτοβουλίες για επιμόρφωση και συμμετοχή των τοπικών κοινωνιών και ένα σύνολο μέτρων, που δυστυχώς δεν μπορεί να σταθεί ισάξια μπροστά στην κατασκευή ενός κτιρίου.
Από το 2003 μέχρι και σήμερα, ο Συνήγορος του Παιδιού έχει διερευνήσει 40 αναφορές σχετικά με τη λειτουργία ιδρυμάτων παιδικής προστασίας και έχει επισκεφθεί 76 δομές φιλοξενίας για παιδιά, δηλαδή σχεδόν το σύνολο των δημόσιων ιδρυμάτων και σημαντικό αριθμό δομών που ανήκουν σε ΝΠΙΔ ή στην εκκλησία, έχοντας διαπιστώσει τα τεράστια προβλήματα που υπάρχουν, αναδεικνύοντας ορισμένες φορές και απάνθρωπες συνθήκες, όπως στο Κέντρο Περίθαλψης Παιδιών με Ειδικές Ανάγκες στα Λεχαινά, όπου κλείδωναν παιδιά σε κλουβιά, λόγω έλλειψης προσωπικού.
Σύμφωνα με την εκτίμηση του Συνηγόρου, σε όλη τη χώρα φιλοξενούνται περίπου 3.000 παιδιά σε ιδρύματα παιδικής προστασίας, 1.000 από τα οποία βρίσκονται σε δομές δημόσιου χαρακτήρα. Ωστόσο, το αρμόδιο Υπουργείο Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Πρόνοιας δυστυχώς δεν διαθέτει πλήρη ακριβή στοιχεία για αυτά, καθώς ακόμη δεν έχει ενεργοποιηθεί το προβλεπόμενο μητρώο παιδικής προστασίας στο Εθνικό Κέντρο Κοινωνικής Αλληλεγγύης.
Κεντρικό πρόβλημα, κατά την εκτίμηση της Αρχής, συνιστά η απουσία ενός ενιαίου πλαισίου και ελάχιστων εθνικών προδιαγραφών λειτουργίας τόσο για τα δημόσια ιδρύματα παιδικής προστασίας όσο και για τις αντίστοιχες μονάδες του
ιδιωτικού τομέα, οι οποίες παρουσιάζουν τεράστια ανομοιογένεια ως προς τον τρόπο λειτουργίας τους και την ποιότητα της παρεχόμενης φροντίδας.
Ο Συνήγορος έχει διαπιστώσει σε πολλές περιπτώσεις σοβαρά προβλήματα όσον αφορά:
- τη στελέχωση των ιδρυμάτων, ιδίως με επιστημονικό προσωπικό, τη συχνή εναλλαγή των εργαζόμενων και την επιμόρφωση, εποπτεία και υποστήριξή τους
- την τήρηση στοιχείων για τα ιδρύματα και τα παιδιά που μένουν σε αυτά
- την αδειοδότηση και πιστοποίηση των μονάδων του ιδιωτικού τομέα
- τον εξωτερικό έλεγχο και την εποπτεία των μονάδων παιδικής προστασίας συνολικά
- τη διασφάλιση του δικαιώματος ενημέρωσης, συμμετοχής και έκφρασης γνώμης των παιδιών για θέματα που τα αφορούν
- την επικοινωνία των παιδιών με τις φυσικές οικογένειές τους
- την κάλυψη ειδικών ιατρικών, εκπαιδευτικών ή πολιτισμικών αναγκών.
Περαιτέρω, πέραν των προβλημάτων στην οργάνωση και λειτουργία των μονάδων παιδικής προστασίας καθαυτών, η αρχή έχει διαπιστώσει και επισημάνει σοβαρά κενά στο πεδίο της παιδικής προστασίας γενικότερα, όπως:
- η απουσία πολιτικής και μέριμνας για την ανάπτυξη εναλλακτικών λύσεων στην ιδρυματική φροντίδα, όπως η αναδοχή, και για την ελαχιστοποίηση της διάρκειας παραμονής παιδιών σε ιδρύματα
- η απουσία δομών επείγουσας φιλοξενίας για την υποδοχή παιδιών που απομακρύνονται από το οικογενειακό τους περιβάλλον με τον χαρακτήρα του επείγοντος, με αποτέλεσμα τα παιδιά συχνά να «φιλοξενούνται» και να παραμένουν -ορισμένες φορές επί μακρόν- σε νοσοκομεία
- οι σοβαρές ελλείψεις σε ιδρύματα για παιδιά με αναπηρίες και χρόνιες παθήσεις
- η απουσία δομών με εξειδικευμένη στελέχωση και θεραπευτικό προσανατολισμό για τη φιλοξενία και θεραπευτική αντιμετώπιση εφήβων με ψυχικές διαταραχές ή/και σοβαρές διαταραχές συμπεριφοράς
- η απουσία ενιαίας πολιτικής για την υποστήριξη των παιδιών που μεγαλώνουν σε ιδρύματα μετά την ενηλικίωσή τους και την αποχώρησή τους από αυτά.
Βάσει των παραπάνω, ο Συνήγορος προτείνει να θεσπιστούν Ελάχιστες Εθνικές Προδιαγραφές για την λειτουργία των μονάδων παιδικής προστασίας τόσο του δημόσιου όσο και του ιδιωτικού τομέα. Οι προδιαγραφές αυτές θα πρέπει να συνάδουν με τις προβλέψεις της Διεθνούς Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού
και τα λοιπά διεθνή κείμενα και κατευθύνσεις για τα δικαιώματα παιδιών που διαβιούν σε ιδρύματα. Μεταξύ άλλων, προτείνεται:
- η θέσπιση προδιαγραφών για την αριθμητική και ποιοτική επάρκεια της στελέχωσης των ιδρυμάτων
- η ενεργοποίηση του συστήματος καταγραφής, ποιοτικής πιστοποίησης, εποπτείας και ελέγχου των ιδρυμάτων παιδικής προστασίας
- η θέσπιση ενός ενιαίου πλαισίου κανόνων για θέματα καθημερινής ζωής, βάσει των σύγχρονων δεδομένων και παιδαγωγικών αντιλήψεων, με γνώμονα τη διασφάλιση των δικαιωμάτων των φιλοξενούμενων παιδιών σε όλους τους τομείς.
Τέλος, επισημαίνεται από την αρχή η ανάγκη ενός ενιαίου θεσμικού πλαισίου για τη συνεχιζόμενη υποστήριξη νεαρών ενηλίκων που αποχωρούν από ιδρύματα, και μέριμνας για σύσταση δομών υποστηριζόμενης διαβίωσης για νεαρούς ενήλικες με ελαφρές ή σοβαρές αναπηρίες που έχουν μεγαλώσει σε ιδρύματα και χρήζουν δια βίου υποστήριξης προκειμένου να μπορέσουν να ζήσουν ανεξάρτητα.