Η κοινή ευθύνη των κρατών μελών και των θεσμικών οργάνων της ΕΕ να προασπίζονται το δικαίωμα των πολιτών της ΕΕ στη διαμονή και στην εργασία σε άλλη χώρα της ΕΕ υπογραμμίζεται στο κοινό έγγραφο πολιτικής που μόλις εξέδωσε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Στο έγγραφο αυτό η Επιτροπή, για να υποστηρίξει τις προσπάθειες των κρατών μελών προς την κατεύθυνση αυτή, παρουσιάζει πέντε συγκεκριμένες δράσεις για την ενίσχυση του δικαιώματος στην ελεύθερη κυκλοφορία και τη διευκόλυνση των κρατών μελών να αξιοποιήσουν τα θετικά οφέλη που αυτή συνεπάγεται. Το έγγραφο πολιτικής αποσαφηνίζει τα δικαιώματα των πολιτών της ΕΕ στην ελεύθερη κυκλοφορία και στην πρόσβαση στις κοινωνικές παροχές και αντιμετωπίζει τις ανησυχίες ορισμένων κρατών μελών σχετικά με τις προκλήσεις που μπορεί να αντιπροσωπεύουν οι μεταναστευτικές ροές για τις τοπικές αρχές.
«Το δικαίωμα στην ελεύθερη κυκλοφορία είναι θεμελιώδες δικαίωμα και αποτελεί την πεμπτουσία της ιδιότητας του πολίτη της ΕΕ. Πάνω από τα δύο τρίτα των Ευρωπαίων δηλώνουν ότι η ελεύθερη κυκλοφορία είναι επωφελής για τις χώρες τους.
Πρέπει να ενισχύσουμε και να προστατεύσουμε το δικαίωμα αυτό», δήλωσε η Αντιπρόεδρος Viviane Reding, Επίτροπος της ΕΕ για θέματα δικαιοσύνης. «Γνωρίζω τις ανησυχίες ορισμένων κρατών μελών σχετικά με ενδεχόμενες καταχρηστικές πρακτικές σε σχέση με τις ροές κινητικότητας. Οι καταχρηστικές πρακτικές αποδυναμώνουν την ελεύθερη κυκλοφορία. Ο ρόλος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής έγκειται στο να στηρίζει τα κράτη μέλη να αντιμετωπίζουν αυτές τις προκλήσεις. Για τον σκοπό αυτό η Επιτροπή παρουσιάζει σήμερα πέντε δράσεις που θα βοηθήσουν τα κράτη μέλη να αντιμετωπίζουν πιθανές περιπτώσεις καταχρηστικών πρακτικών και να χρησιμοποιούν πιο αποτελεσματικά τα κονδύλια της ΕΕ για την κοινωνική ένταξη. Ας εργαστούμε από κοινού για τη διασφάλιση του δικαιώματος της ελεύθερης κυκλοφορίας. Οι ευρωπαίοι πολίτες βασίζονται σε εμάς.»
Ο κ. László Andor, επίτροπος αρμόδιος για την απασχόληση, τις κοινωνικές υποθέσεις και την κοινωνική ένταξη, δήλωσε: «Η Επιτροπή έχει αναλάβει τη δέσμευση να διασφαλίζει ότι οι πολίτες της ΕΕ μπορούν να ασκούν στην πράξη το δικαίωμά τους να εργάζονται και να διαμένουν σε οποιαδήποτε χώρα της ΕΕ. Τα κράτη μέλη και η ΕΕ πρέπει να εργασθούν από κοινού για να εξασφαλίσουν ότι οι κανόνες για την ελεύθερη κυκλοφορία εξακολουθούν να μεγιστοποιούν τα οφέλη για τους πολίτες και για τις οικονομίες μας. Η Επιτροπή αναγνωρίζει ότι σε περίπτωση μεγάλης και αιφνίδιας εισροής πολιτών από άλλες χώρες της ΕΕ σε μια συγκεκριμένη γεωγραφική περιοχή μπορούν να προκύψουν τοπικά προβλήματα. Για παράδειγμα, προβλήματα στην εκπαίδευση, στη στέγαση και στις υποδομές. Ως εκ τούτου, η Επιτροπή είναι πρόθυμη να συνεργαστεί με τα κράτη μέλη προκειμένου να βοηθήσει τις δημοτικές και άλλες αρχές να κάνουν πλήρη χρήση του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου».
Με περισσότερα από 14 εκατομμύρια πολίτες της ΕΕ να διαμένουν σε άλλο κράτος μέλος, η ελεύθερη κυκλοφορία –η δυνατότητα να ζεις, να εργάζεσαι και να σπουδάζεις οπουδήποτε στην Ένωση– αποτελεί το το πλέον προσφιλές στους Ευρωπαίους δικαίωμα της ΕΕ. Οι εργαζόμενοι της ΕΕ έχουν επωφεληθεί από το δικαίωμα αυτό από τις απαρχές της Ευρωπαϊκής Ένωσης, από την πρώτη ευρωπαϊκή Συνθήκη της Ρώμης το 1957 με την οποία κατοχυρώθηκε η αρχή της ελεύθερης κυκλοφορίας.
Η ελεύθερη κυκλοφορία των πολιτών αποτελεί επίσης αναπόσπαστο στοιχείο της ενιαίας αγοράς και θεμελιώδη παράγοντα της επιτυχίας της: προωθεί την οικονομική ανάπτυξη μέσω της δυνατότητας που δίνει αφενός, στους πολίτες να ταξιδεύουν, να πραγματοποιούν αγορές και να εργάζονται εκτός των συνόρων της χώρας τους και αφετέρου, στις επιχειρήσεις να προσλαμβάνουν εργαζόμενους από μια μεγαλύτερη δεξαμενή ταλέντων. Η κινητικότητα των εργαζομένων μεταξύ κρατών μελών συμβάλλει στην αντιμετώπιση των αναντιστοιχιών μεταξύ δεξιοτήτων και θέσεων απασχόλησης, σε ένα πλαίσιο που χαρακτηρίζεται από σημαντικές ανισορροπίες στις αγορές εργασίας της ΕΕ και από τη γήρανση του πληθυσμού.
Τέλος, οι κανόνες της ΕΕ για την ελεύθερη κυκλοφορία περιέχουν μια σειρά διασφαλίσεων που δίνουν τη δυνατότητα στα κράτη μέλη να εμποδίζουν τις καταχρηστικές πρακτικές.
Η σημερινή ανακοίνωση αναλύει τον αντίκτυπο των διακινούμενων πολιτών της ΕΕ στα συστήματα κοινωνικής πρόνοιας των κρατών μελών υποδοχής. Τα πραγματικά στοιχεία σαφώς υποδεικνύουν ως βασικό λόγο για τη μετακίνηση των πολιτών της ΕΕ σε άλλο κράτος την εργασία. Οι διακινούμενοι πολίτες της ΕΕ είναι περισσότερο πιθανό να ασκούν οικονομική δραστηριότητα από ό,τιοι υπήκοοι της χώρας υποδοχής και λιγότερο πιθανό να απαιτούν κοινωνικές παροχές. Πράγματι, το ποσοστό των διακινούμενων πολιτών της ΕΕ που λαμβάνουν παροχές είναι σχετικά χαμηλό σε σχέση με εκείνο των υπηκόων των κρατών μελών καθώς και των υπηκόων τρίτων χωρών . Στα περισσότερα κράτη μέλη οι διακινούμενοι πολίτες της ΕΕ συνεισφέρουν απευθείας στο σύστημα κοινωνικής πρόνοιας της χώρας υποδοχής.
Η ανακοίνωση καθορίζει τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις που έχουν οι πολίτες της ΕΕ έχουν βάσει του δικαίου της ΕΕ. Αποσαφηνίζει επίσης τις προϋποθέσεις που πρέπει να πληρούν οι πολίτες για να μπορούν να επωφελούνται από την ελεύθερη κυκλοφορία, την κοινωνική πρόνοια και τις παροχές κοινωνικής ασφάλισης. Λόγω των προκλήσεων που έχουν ανακύψει σε ορισμένα κράτη μέλη, στην ανακοίνωση εξηγούνται, επίσης, οι διασφαλίσεις για την καταπολέμηση των καταχρηστικών πρακτικών, της απάτης και του σφάλματος. Περιγράφονται επίσης τα μέσα κοινωνικής ένταξης που έχουν στη διάθεσή τους τα κράτη μέλη και οι τοπικές κοινότητες που δέχονται ιδιαίτερα μεγάλη πίεση από την εισροή διακινούμενων πολιτών της ΕΕ.
Η Επιτροπή για να αντιμετωπίσει τις ανησυχίες που έχουν εκφράσει ορισμένα κράτη μέλη της ΕΕ σχετικά με την έμπρακτη εφαρμογή των κανόνων ελεύθερης κυκλοφορίας, θεσπίζει πέντε δράσεις για να βοηθήσει τις εθνικές και περιφερειακές αρχές όσον αφορά τα εξής θέματα:
Πάταξη των εικονικών γάμων: Η Επιτροπή θα συνδράμει τις εθνικές αρχές να εφαρμόσουν τους κανόνες της ΕΕ που τους επιτρέπουν να καταπολεμούν δυνητικές καταχρήσεις του δικαιώματος στην ελεύθερη κυκλοφορία με την προετοιμασία ενός Εγχειριδίου για την πάταξη των εικονικών γάμων.
Εφαρμογή κανόνων για τον συντονισμό της κοινωνικής ασφάλισης σε επίπεδο ΕΕ:Η Επιτροπή συνεργάζεται στενά με τα κράτη μέλη με σκοπό να διασαφηνίσει τη «δοκιμασία συνήθους κατοικίας» που χρησιμοποιείται στους κανόνες της ΕΕ για τον συντονισμό της κοινωνικής ασφάλειας στο πλαίσιο ενός πρακτικού οδηγού που θα εκπονηθεί έως τα τέλη του 2013. Τα αυστηρά κριτήρια της δοκιμασίας αυτής εξασφαλίζουν ότι οι πολίτες που δεν εργάζονται δεν μπορούν να έχουν πρόσβαση στην κοινωνική ασφάλιση σε άλλο κράτος μέλος, παρά μόνο αν έχουν πραγματικά μετατοπίσει το κέντρο των συμφερόντων τους στο εν λόγω κράτος (για παράδειγμα, η οικογένειά τους ζει εκεί).
Αντιμετώπιση των προκλήσεων σχετικά με την κοινωνική ένταξη: Παροχή συνδρομής προς τα κράτη μέλη για την καλύτερη αξιοποίηση των πόρων του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου για την επίτευξη της κοινωνικής ένταξης: Από την 1η Ιανουαρίου 2014, τουλάχιστον το 20% των κονδυλίων του ΕΚΤ θα δαπανάται για την προώθηση της κοινωνικής ένταξης και την καταπολέμηση της φτώχειας σε κάθε κράτος μέλος.
Προώθηση των ανταλλαγών βέλτιστων πρακτικών μεταξύ των αρχών τοπικής αυτοδιοίκησης: Η Επιτροπή θα βοηθήσει τις αρχές τοπικής αυτοδιοίκησης προκειμένου να ανταλλάσσουν τις γνώσεις και τις εμπειρίες που έχουν αποκτήσει σε επίπεδο ΕΕ για την καλύτερη αντιμετώπιση των σχετικών με την κοινωνική ένταξη προκλήσεων. Έως τα τέλη του 2013 η Επιτροπή θα εκπονήσει μελέτη για την αξιολόγηση του αντικτύπου από την ελεύθερη κυκλοφορία σε έξι μεγάλες πόλεις. Τον Φεβρουάριο του 2014 θα καλέσει τους/τις δημάρχους να συζητήσουν τις προκλήσεις και να ανταλλάξουν βέλτιστες πρακτικές.
Εξασφάλιση της εφαρμογής στην πράξη των κανόνων της ΕΕ σχετικά με την ελεύθερη κυκλοφορία: η Επιτροπή θα καταρτίσει, επίσης, έως τα τέλη του 2014, σε συνεργασία με τα κράτη μέλη, ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα στο διαδίκτυο που θα βοηθήσει το προσωπικό των αρχών τοπικής αυτοδιοίκησης να κατανοήσει πλήρως και να εφαρμόσει τα δικαιώματα που απορρέουν από την αρχή της ελεύθερης κυκλοφορίας των πολιτών της ΕΕ. Σήμερα το 47% των πολιτών της ΕΕ δηλώνει ότι τα προβλήματα που αντιμετωπίζει όταν πηγαίνει να ζήσει σε άλλη χώρα της ΕΕ οφείλονται στο γεγονός ότι οι υπάλληλοι της τοπικής αυτοδιοίκησης δεν είναι επαρκώς εξοικειωμένοι με τα δικαιώματα των πολιτών της ΕΕ σε θέματα ελεύθερης κυκλοφορίας.
Γενικό πλαίσιο
Πριν από 20 χρόνια, η συνθήκη του Μάαστριχτ επέκτεινε το δικαίωμα της ελεύθερης κυκλοφορίας σε όλους τους πολίτες της ΕΕ, ανεξάρτητα από το αν ασκούν οικονομική δραστηριότητα ή όχι. Οι ειδικοί κανόνες και προϋποθέσεις που ισχύουν για την ελεύθερη κυκλοφορία και διαμονή καθορίζονται στην οδηγία που εκδόθηκε με τη συμφωνία των κρατών μελών το 2004 (2004/38/EC).
Για το 56% των ευρωπαίων πολιτών, η ελεύθερη κυκλοφορία είναι το μεγαλύτερο επίτευγμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Πράγματι, όλο και περισσότεροι Ευρωπαίοι επωφελούνται από το δικαίωμα αυτό διαμένοντας σε άλλο κράτος μέλος της ΕΕ: στα τέλη του 2012, 14,1 εκατομμύρια πολίτες διέμεναν σε άλλο κράτος μέλος. Σύμφωνα με τις έρευνες του Ευρωβαρόμετρου, πάνω από τα δύο τρίτα των Ευρωπαίων θεωρούν ότι η ελεύθερη κυκλοφορία στο εσωτερικό της ΕΕ συνεπάγεται οικονομικά οφέλη για τη χώρα τους (67%) (βλέπε παράρτημα 1).
Κάθε πολίτης της ΕΕ έχει το δικαίωμα να παραμείνει στην επικράτεια άλλου κράτους μέλους ως τρεις μήνες χωρίς προϋποθέσεις ή διατυπώσεις. Το δικαίωμα διαμονής των πολιτών της ΕΕ για διάστημα μεγαλύτερο των τριών μηνών υπόκειται σε ορισμένες προϋποθέσεις, ανάλογα με το καθεστώς του φυσικού προσώπου στη χώρα υποδοχής της ΕΕ (βλέπε MEMO/13/1041 για περισσότερες πληροφορίες).