Στις 27 Νοεμβρίου 1895 ο μοναχικός άνδρας Alfred Nobel υπέγραψε την 3η και τελευταία χειρόγραφη διαθήκη του στη Σουηδο-νορβηγική λέσχη του Παρισιού, πριν αποβιώσει έναν χρόνο αργότερα στις 10 Δεκεμβρίου 1896. Μάλιστα, η κηδεία του στη Στοκχόλμη ήταν από τις μεγαλύτερες που έγιναν ποτέ στην πόλη.
Μετά τον θάνατό του το κιτρινισμένο έγγραφο ανοίχτηκε και διαβάστηκε προκαλώντας σοκ τόσο στην οικογένειά του, όσο και σε ολόκληρο τον κόσμο, καθώς εμπεριείχε την επιθυμία του αποβιώσαντα να διαθέσει το μεγαλύτερο μέρος του πλούτου του στη θέσπιση ενός βραβείου για την πρόοδο της Επιστήμης, τη λογοτεχνία και την ειρήνη.
Συγκεκριμένα, ο Σουηδός χημικός, μηχανικός και βιομήχανος Alfred Nobel μέσα στη διαθήκη του έδινε σαφείς εντολές για την υλοποίηση αυτής της μετά θάνατο επιθυμίας του, η οποία όριζε να διατεθεί το 94% της περιουσίας του, ποσό που έφτανε τα 31 εκατομμύρια σουηδικές κορώνες, σημερινά πάνω από 200 εκατομμύρια ευρώ, για τη θέσπιση των Βραβείων Νόμπελ, όπως τα γνωρίζουμε μέχρι σήμερα.
Σύμφωνα με τις ρητές εντολές του, τα βραβεία θα απονέμονταν «σε αυτούς που το προηγούμενο έτος αφιέρωσαν τη ζωή τους για το καλύτερο δυνατό όφελος της ανθρωπότητας» σε πέντε τομείς: τη Φυσική, τη Χημεία, την Ιατρική, τη Λογοτεχνία και την Ειρήνη, που αποτελούσαν και τα ενδιαφέροντα της ζωής του.
Ο ίδιος μέσα στη διαθήκη όριζε και το ποιος θα απένειμε τα εν λόγω βραβεία. Σύμφωνα με τις επιταγές του, η Σουηδική Βασιλική Ακαδημία Επιστημών θα απένειμε τα Νόμπελ Φυσικής και Χημείας, η Συνέλευση Νόμπελ στο Ινστιτούτο Καρολίνσκα τα βραβεία Φυσιολογίας ή Ιατρικής, η Σουηδική Ακαδημία τα βραβεία της Λογοτεχνίας και μια πενταμελής Νορβηγική επιτροπή θα βράβευε τους
πρωταθλητές στον αγώνα για την παγίωση της παγκόσμιας ειρήνης.
Ρητός όρος της διαθήκης ήταν να μη λαμβάνεται υπόψη η εθνικότητα των υποψηφίων για την απονομή των βραβείων. Τα βραβεία θα έπρεπε να απονέμονται στους πιο άξιους, είτε είναι Σκανδιναβοί είτε όχι.
Η διαθήκη του Νόμπελ. The Nobel Foundation
Η οικογένειά του Nobel όχι μόνο αντέδρασε αρνητικά στη θέσπιση του βραβείου, αλλά και αμφισβήτησε δημόσια την εγκυρότητα της διαθήκης. Ο βοηθός του Nobel, όμως, ο μηχανικός Ragnar Sohlman με πολύ αγώνα και παρά τις πολλές αντιδράσεις και δυσκολίες που αντιμετώπισε υλοποίησε την επιθυμία που άφησε στη διαθήκη του ο αποθανών.
Έτσι, τα πρώτα βραβεία δόθηκαν στις 10 Δεκεμβρίου 1901, κατά την 5η επέτειο του θανάτου του Alfred Nobel. Από το 1901 μέχρι και το 2021 τα Βραβεία Νόμπελ και το Βραβείο Οικονομικών Επιστημών, που θεσπίστηκε το 1968 στη μνήμη του εμπνευστή τους, έχουν απονεμηθεί 609 φορές σε 975 άτομα (από τα οποία 58 είναι γυναίκες) και 25 οργανισμούς.
Η πρώτη τελετή απονομής Nobel το 1901. The Nobel Foundation
Περίπου 353 βραβεία έχουν απονεμηθεί σε ένα άτομο, 146 έχουν μοιραστεί ανάμεσα σε δύο και 110 βραβεία ανάμεσα σε τρεις υποψηφίους, με μερικούς να έχουν λάβει το βραβείο περισσότερες από μία φορά. Αν και ο μέσος αριθμός των δικαιούχων ανά βραβείο αυξήθηκε σημαντικά κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα, ένα Νόμπελ δεν μπορεί να μοιράζεται ανάμεσα σε περισσότερα από τρία
άτομα.
Αξίζει να σημειωθεί πως μέσα σε αυτό το χρονικό διάστημα τέσσερις νομπελίστες εξαναγκάστηκαν από τα καθεστώτα της χώρας τους να αποποιηθούν το βραβείο. Συγκεκριμένα ο Αδόλφος Χίτλερ απαγόρευσε το 1938 στους τρεις Γερμανούς βραβευθέντες βιοχημικούς Richard Kuhn, Adolf Butenandt και Gerhard Domagk να αποδεχτούν το βραβείο, ενώ ο βραβευμένος με Νόμπελ λογοτεχνίας το 1958 Boris Pasternak, αφού αποδέχθηκε το βραβείο, αργότερα εξαναγκάστηκε από τις αρχές της χώρας του, της Σοβιετικής Ένωσης, να το αποποιηθεί.
Αντίστοιχα τρεις βραβευθέντες, ο Γερμανός δημοσιογράφος Carl von Ossietzky, ο Βιρμανός πολιτικός Aung San Suu Kyi και ο Κινέζος ακτιβιστής Liu Xiaobo βρίσκονταν ήδη κρατούμενοι στις φυλακές των χωρών τους κατά την απονομή του βραβείου Νόμπελ Ειρήνης.
Δύο βραβευθέντες ακόμη αρνήθηκαν να παραλάβουν το βραβείο για τους δικούς τους ξεχωριστούς λόγους. Ο ένας, ο Γάλλος φιλόσοφος και λογοτέχνης Jean-Paul Sartre, αρνήθηκε το Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1964 επειδή αποστρεφόταν τις επίσημες τελετές και τα αξιώματα. Ο δεύτερος ήταν ο πολιτικός και διπλωμάτης από το Βόρειο Βιετνάμ, Le Duc Tho ο οποίος αρνήθηκε το Νόμπελ Ειρήνης το 1973, που είχε μοιραστεί με τον Αμερικανό υπουργό εξωτερικών Χένρι Κίσινγκερ για τις διαπραγματεύσεις κατάπαυσης πυρός και την απόσυρση των ΗΠΑ από το Βιετνάμ.
Το πρόβλημα ήταν ότι η εκεχειρία διακόπηκε σχεδόν αμέσως και ο πόλεμος στο Βιετνάμ συνεχίστηκε μέχρι το 1975. Τα βραβεία απονέμονται σε ετήσια βάση και κάθε αποδέκτης λαμβάνει ένα χρυσό
μετάλλιο, ένα δίπλωμα και ένα χρηματικό ποσό, το οποίο αποφασίζεται από το Ίδρυμα Νόμπελ. Από το 2012, κάθε βραβείο είναι ύψους περίπου $1,1 εκατομμυρίων.
Το βραβείο δεν απονέμεται μετά θάνατο. Ωστόσο, αν σε ένα άτομο απονεμηθεί και αυτό πεθάνει πριν από την παραλαβή του, το βραβείο μπορεί ακόμα να δοθεί.
Alfred Nobel: ο βασιλιάς της δυναμίτιδας
Ο Alfred Nobel (1833-1896) γεννήθηκε στη Στοκχόλμη της Σουηδίας στις 21 Οκτωβρίου 1833, σε μια εποχή που η χώρα ήταν μια μεγάλη δύναμη στη βόρεια Ευρώπη. Ενδιαφέρθηκε πολύ για τα κοινωνικά ζητήματα, αλλά και για ζητήματα της παγκόσμιας ειρήνης, και διατύπωσε απόψεις που θεωρήθηκαν ριζοσπαστικές για την εποχή του.
Κάποια από τα ενδιαφέροντά του, εξάλλου, αντανακλώνται στο βραβείο που ο ίδιος καθιέρωσε. Μιλούσε άπταιστα σουηδικά, ρωσικά, γαλλικά, αγγλικά και γερμανικά και έγραφε ποίηση και θέατρο.
Ο πατέρας του, ο Immanuel Nobel, ήταν μηχανικός και βιομήχανος, που μετά την πτώχευση της εταιρείας του στη Στοκχόλμη μετανάστευσε στη Ρωσία για να ξεκινήσει μια καινούργια καριέρα. Ήταν πρωτοπόρος στην κατασκευή όπλων και στο σχεδιασμό ατμομηχανών και αυτός που εφηύρε την υποβρύχια νάρκη. Μάλιστα, κατά τη διάρκεια του Κριμαϊκού πολέμου (1853-56) κέρδισε πολλά χρήματα, προμηθεύοντας με πολεμικό εξοπλισμό τη ρωσική κυβέρνηση.
Ένας πλούσιος εφευρέτης Χημείας
Ο Alfred Nobel ασχολήθηκε ιδιαίτερα με τη χημεία, και κυρίως με τις εκρηκτικές ύλες. Τελειοποίησε τον τρόπο παρασκευής της νιτρογλυκερίνης και ίδρυσε στη Σουηδία το 1863 ένα εργοστάσιο για την παραγωγή της σε μεγάλες ποσότητες. Για την αποφυγή των εκρήξεων και έχοντας ήδη χάσει έναν από τους αδερφούς του από έκρηξη κατά τους πειραματισμούς του στο εργοστάσιο, εξέλιξε την παρασκευή δυναμίτιδας με πυριτική γη και διέδωσε αυτή την εφεύρεσή του σύντομα σε όλη την Ευρώπη και την Αμερική.
Δυναμίτιδα The Nobel Foundation
Η αγορά δυναμιτών και πυροκροτητών μεγάλωσε πολύ γρήγορα και ο ίδιος αποδείχθηκε ένας πολύ ικανός και επιτυχημένος επιχειρηματίας. Μέχρι το 1865 το εργοστάσιό του στο Krümmel κοντά στο Αμβούργο της Γερμανίας εξήγαγε εκρηκτικά νιτρογλυκερίνης σε πολλές χώρες της Ευρώπης, της Αμερικής και της Αυστραλίας, ενώ ο ίδιος έλαβε δίπλωμα ευρεσιτεχνίας για τη νέα εκρηκτική ύλη, τον
«δυναμίτη», που κατέστησε ευκολότερη τη διάνοιξη τούνελ και καναλιών, διευκολύνοντας καθοριστικά τις οικοδομικές εργασίες.
Η αγορά υποδέχτηκε τη νέα εφεύρεση με ενθουσιασμό και μέσα σε λίγα χρόνια ο Alfred Nobel απέκτησε 90 εργοστάσια πολεμικού εξοπλισμού σε περισσότερες από 20 χώρες του πλανήτη, ενώ απέδειξε περίτρανα το επιχειρηματικό του δαιμόνιο.
Ταξίδευε συνεχώς, αν και από το 1873 έζησε μεγάλο μέρος της ζωής του στο Παρίσι. Όταν δεν ταξίδευε ή δεν ασκούσε επιχειρηματικές δραστηριότητες, εργαζόταν εντατικά στα εργαστήριά του στη Στοκχόλμη, στο Αμβούργο, στη Σκωτία, στο Παρίσι και αλλού. Επικεντρώθηκε στην ανάπτυξη της τεχνολογίας των εκρηκτικών καθώς και άλλων χημικών εφευρέσεων, συμπεριλαμβανομένων και υλικών όπως το συνθετικό καουτσούκ, το δέρμα, το τεχνητό μετάξι κ.λπ.
Το 1889 πούλησε στην ιταλική κυβέρνηση την πατέντα για τη νεοδυναμίτιδα ή ζελατοδυναμίτιδα και την πολεμική άκαπνη πυρίτιδα και το 1891 εγκαταστάθηκε μόνιμα στην έπαυλή του στο Σαν Ρέμο της Ιταλίας, όπου και έστησε και εκεί ένα χημικό εργοστάσιο. Μέχρι το θάνατό του στην ιταλική πόλη το 1896 είχε αποκτήσει 355 διπλώματα ευρεσιτεχνίας.
Το μεγαλείο του Alfred Nobel συνίσταται στην ικανότητά του να συνδυάζει το ευρηματικό μυαλό του επιστήμονα με το δυναμισμό του επιχειρηματία. Πολλές από τις εταιρείες που ιδρύθηκαν από εκείνον εξελίχθηκαν σε μεγάλες βιομηχανίες, που εξακολουθούν να κατέχουν εξέχοντα ρόλο στη διαμόρφωση της παγκόσμιας οικονομίας.
Πλούσιος, ευαίσθητος και… μόνος
Η εντατική και εξοντωτική εργασία και τα ταξίδια δεν του άφησαν πολύ χρόνο για ιδιωτική ζωή. Κλειστός χαρακτήρας από τη φύση του, ασχολήθηκε πολύ με τη φιλοσοφία και τη λογοτεχνία. Μάλιστα, στο τέλος της ζωής του έγραψε και το δράμα «Βεατρίκη Τσέντσι».
Ο Βίκτορ Ουγκό τον περιέγραψε κάποτε ως τον «πλουσιότερο ευαίσθητο στην Ευρώπη». Υπέφερε από χρόνια προβλήματα υγείας, τα οποία επιδεινώθηκαν και από την καθημερινή του επαφή με τα χημικά. Για τον λόγο αυτό, σε ηλικία 43 ετών, κατά τα λεγόμενά του, ένιωθε ήδη «ηλικιωμένος» και χρειαζόταν βοήθεια. Η αγγελία που έβαλε σε εφημερίδα: «Ευκατάστατος και ιδιαίτερα μορφωμένος ηλικιωμένος κύριος αναζητεί κυρία μέσης ηλικίας, μυημένη στις ξένες γλώσσες, ως γραμματέα και οικιακή βοηθό» τού έφερε κοντά, ως ιδανική υποψήφια, την κοντέσα Bertha Kinsky από την Αυστρία.
Eκείνος δέθηκε συναισθηματικά μαζί της και υπέφερε πολύ όταν μετά από πολύ σύντομο χρονικό διάστημα εκείνη τον εγκατέλειψε για να επιστρέψει στην Αυστρία, προκειμένου να παντρευτεί τον κόμη Arthur von Suttner. Οι δυο τους παρέμειναν ωστόσο φίλοι και συνέχισαν να ανταλλάσσουν γράμματα για δεκαετίες.
Με την πάροδο των ετών η Bertha von Suttner τάχτηκε ενεργά υπέρ του αγώνα κατά των εξοπλισμών, γράφοντας και ένα διάσημο βιβλίο με τίτλο “Lay Down Your Arms”, πρωτοστατώντας στο ειρηνευτικό κίνημα και αποσπώντας το βραβείο Νόμπελ Ειρήνης το 1905. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η κοντέσα επηρέασε τον Alfred Nobel, και για τον λόγο αυτό ο ίδιος περιέλαβε στη διαθήκη του ένα βραβείο για
άτομα ή οργανώσεις που προωθούν την εγκαθίδρυση της παγκόσμιας ειρήνης.
Ο Alfred Nobel πέθανε από εγκεφαλική αιμορραγία στην έπαυλή του στο San Remo της Ιταλίας όπου είχε απομονωθεί. Όταν ανοίχτηκε η διαθήκη του, εξεπλάγησαν οι πάντες με την απόφασή του να διαθέσει την περιουσία του με τη μορφή βραβείου.
Πολλοί έσπευσαν να αμφισβητήσουν τα αληθινά κίνητρά του, λέγοντας πως έκανε την κίνηση αυτή ως μια μορφή εξιλέωσης για την επιχειρηματικότητα… θανάτου που είχε αναπτύξει κατά τη διάρκεια της ζωής του.
Πάντως, αν ζούσε σήμερα, θα έμενε χωρίς αμφιβολία άναυδος, ακούγοντας για την ανακάλυψη που απέσπασε το Νόμπελ Ιατρικής ή Φυσιολογίας το 1998: Το μονοξείδιο του αζώτου (ΝΟ), συστατικό της νιτρογλυκερίνης, διαδραματίζει βασικό ρόλο σε μια μεγάλη ποικιλία χημικών διεργασιών των κυττάρων και κυρίως αυτών που σχετίζονται με καρδιαγγειακές διαταραχές!
Ο ίδιος πλούτισε τον 19 ο αιώνα εφευρίσκοντας τη δυναμίτιδα που έχει ως βασικό συστατικό τη νιτρογλυκερίνη. Μάλιστα, όταν κάποτε είχε αρχίσει να έχει ενοχλήσεις στην καρδιά, ο γιατρός του τού είχε συστήσει να καταναλώνει μια μικρή ποσότητα νιτρογλυκερίνης.
Ο Nobel είχε αρνηθεί γράφοντας τότε χαρακτηριστικά σε μια επιστολή του: «Τώρα μου φαίνεται ειρωνικό να μου συστήνει ο γιατρός μου να πάρω νιτρογλυκερίνη!».
Πηγή: Ηλεκτρονική έκδοση με τίτλο: «Ευφυείς Περιπέτειες» της Βασιλικής Μιχοπούλου