Σύμφωνα με όσα ανέφερε ο κ. Βασίλειος Ρεγκούζας, Πρόεδρος του ΔΣ του ΣΕΣΜΑ κατά τη διάρκεια παρουσίασης των αποτελεσμάτων του δείκτη, η γενική εικόνα που προκύπτει είναι ότι η επιδείνωση των προσδοκιών για τη μεσοπρόθεσμη εξέλιξη των βασικών μακροοικονομικών μεγεθών, που άρχισε το τρίτο τρίμηνο του 2014, συνεχίστηκε και μέχρι τα μέσα του 2015. Η επιδείνωση ήταν μάλιστα εντονότατη.
Όπως τόνισε ο κ. Ρεγκούζας, αυτό που επείγει είναι «να σώσουμε τη χώρα βραχυπρόθεσμα και στη συνέχεια να εκπονηθεί ένα εθνικό σχέδιο ανάπτυξης». Συγκεκριμένα, αναφέρθηκε σε επτά βασικά βήματα που πρέπει να ολοκληρωθούν μέχρι τον Σεπτέμβριο προκειμένου να επιτευχθεί το 8ο θαύμα στη χώρα. Στα επτά βήματα περιλαμβάνονται: η ολοκλήρωση της συμφωνίας, η διαγραφή των λέξεων «grexit και χρέος» και η αντικατάσταση με τη λέξη «ανάπτυξη», η εμπροσθοβαρής αξιοποίηση του πακέτου Γιούνκερ με παράλληλες ανακοινώσεις των επιδοτούμενων προγραμμάτων, η επαναλειτουργία μεγάλων έργων υποδομής μέσω αξιοποίησης του πακέτου Γιούνκερ, η επιλογή μίας αποκρατικοποίησης και η άμεση υλοποίησή της. Επίσης, ο κ. Ρεγκούζας προτείνει να μη χαθεί η τουριστική σαιζόν και τέλος να υλοποιηθεί μια επικοινωνιακή εκστρατεία που θα ενημερώνει για όλα τα παραπάνω και παράλληλα θα ευαισθητοποιεί επιχειρήσεις και καταναλωτές να φέρουν τα χρήματά τους στις ελληνικές τράπεζες.
Προβλέψεις για τα βασικά οικονομικά μεγέθη το επόμενο δωδεκάμηνο
Στο πρώτο τμήμα της μελέτης του ΣΕΣΜΑ παρουσιάζονται οι προβλέψεις των συμβούλων μάνατζμεντ για τις μεταβολές των θεμελιωδών μακροοικονομικών μεγεθών κατά το επόμενο δωδεκάμηνο. Ειδικότερα παρουσιάζονται οι προσδοκίες και οι μεταβολές τους, για τα εξής μεγέθη: ρυθμός οικονομικής μεγέθυνσης, ποσοστό ανεργίας, ιδιωτικές επενδύσεις παγίου κεφαλαίου, εξαγωγές και, τέλος, ρυθμός μεταβολής των τιμών.
Οι προβλέψεις αυτές σχετίζονται με την τρέχουσα οικονομική συγκυρία, αλλά και με την εντονότατη αβεβαιότητα για το μέλλον της ελληνικής οικονομίας και το δίλημμα ευρώ ή νέο νόμισμα. Όπως παραθέσαμε στο προηγούμενο τμήμα, η έρευνα διενεργήθηκε κατά το τελευταίο διάστημα της εξάμηνης διαπραγμάτευσης μεταξύ της ελληνικής κυβέρνησης και των πιστωτών της χώρας, όταν η κατάσταση ήταν κρίσιμη. Μάλιστα, μέρος των απαντήσεων συλλέχθηκε μετά την επιβολή των κεφαλαιακών περιορισμών. Συνεπώς, οι προσδοκίες που καταγράφηκαν αντικατοπτρίζουν, πέραν των μεσοπρόθεσμων τάσεων, και την αβεβαιότητα αυτή. Η παρούσα έκθεση γράφεται μετά την κατ’ αρχήν επίτευξη συμφωνίας, η οποία πιθανόν να έχει οδηγήσει σε βελτίωση των προσδοκιών.
Η γενική εικόνα που προκύπτει είναι ότι η επιδείνωση των προσδοκιών, που άρχισε το τρίτο τρίμηνο του 2014, συνεχίστηκε και μέχρι τα μέσα του 2015. Η επιδείνωση ήταν μάλιστα εντονότατη. Συγκεκριμένα, ο μέσος όρος του ισοζυγίου «θετικών» – «αρνητικών» απαντήσεων για τα πέντε μεγέθη του GMCCI – Οικονομική Συγκυρία έγινε περισσότερο αρνητικός -32,9% έναντι -15,5% που ήταν στο τέλος του προηγουμένου τριμήνου. Η καθοδική πορεία του δείκτη που άρχισε μετά το δεύτερο τρίμηνο του 2014 μέχρι το δεύτερο τρίμηνο του 2015 απεικονίζεται στο επόμενο διάγραμμα.
Η νέα επιδείνωση του δείκτη οφείλεται σε μειώσεις όλων των επιμέρους δεικτών. Όπως και το προηγούμενο τρίμηνο, η απαισιοδοξία ήταν πάντως εντονότερη όσον αφορά στη μεγέθυνση της οικονομίας και στις ιδιωτικές επενδύσεις, γεγονός που σχετίζεται με τις παρατεταμένες διαπραγματεύσεις για τη χρηματοδοτική στήριξη της χώρας και τις τεράστιες δυσκολίες χρηματοδότησης. Πρέπει επίσης να υπογραμμισθεί η νέα χειροτέρευση των εκτιμήσεων για την ανεργία.
Οι προβλέψεις για την οικονομική μεγέθυνση έγιναν ακόμα περισσότερο απαισιόδοξες, το δεύτερο τρίμηνο. Συγκεκριμένα, 69,6% των συμβούλων εκτιμά ότι η μεγέθυνση της οικονομίας θα περιοριστεί περαιτέρω. Η σχετική διαφορά «θετικών» – «αρνητικών» εκτιμήσεων εκτινάχθηκε στο -56,5%. Οι εκτιμήσεις αυτές σχετίζονται βεβαίως με τη μείωση του ετήσιου ρυθμού στο 0,2% το πρώτο τρίμηνο του έτους και την πιστωτική ασφυξία.
Παρά την ελαφρά μείωση της ανεργίας τον Απρίλιο, οι εκτιμήσεις σε μεσοπρόθεσμη βάση είναι δυσοίωνες. Το 65,2% των συμβούλων εκτιμά ότι η ανεργία θα αυξηθεί το επόμενο δωδεκάμηνο, προφανώς ως αποτέλεσμα του χαμηλού ή και αρνητικού ρυθμού ανάπτυξης και των δυσμενών συνθηκών χρηματοδότησης. Έτσι, η διαφορά των ποσοστών αυτών που προβλέπουν μείωση ανεργίας και εκείνων που εκτιμούν ότι θα υπάρξει αύξηση διευρύνθηκε από -12,2% το πρώτο τρίμηνο σε -50,0% το δεύτερο.
Στο πλαίσιο αυτό δεν προξενεί έκπληξη το γεγονός ότι οι προσδοκίες για τις ιδιωτικές επενδύσεις παγίου κεφαλαίου παρέμειναν και το τρίμηνο αυτό απαισιόδοξες, με τη διαφορά του ποσοστού των «θετικών» – «αρνητικών» να παραμένει πολύ υψηλή στο -55,6% Μερίδιο 68,9% των συμβούλων θεωρεί ότι θα καταγραφεί μείωση επενδύσεων το επόμενο δωδεκάμηνο. Από την άλλη πλευρά, υπήρξε ελαφρά αύξηση του ποσοστού εκείνων που προσδοκούν αύξηση επενδύσεων στο 13,3%.
Η επιδείνωση των προσδοκιών για τις εξαγωγές προϊόντων και υπηρεσιών συνεχίστηκε και κατά το δεύτερο τρίμηνο του έτους. Η σχετική πλειονότητα των συμβούλων, 41,3%, εκτιμά ότι θα σημειωθεί κάμψη εξαγωγών. Το ποσοστό αυτό μάλιστα είναι πολύ υψηλότερο από το αντίστοιχο που είχε καταγραφεί από την έρευνα του πρώτου τριμήνου. Σημειώθηκε επίσης μείωση του ποσοστού αισιοδοξίας. Έτσι, η σχετική διαφορά «θετικών» – «αρνητικών» απαντήσεων διευρύνθηκε στο -23,9% από -6,1% το προηγούμενο τρίμηνο.
Η διαφορά μεταξύ των ποσοστών εκείνων που προβλέπουν αύξηση του πληθωρισμού και εκείνων που προβλέπουν συνέχιση του αποπληθωρισμού μειώθηκε από 26,0% το πρώτο τρίμηνο σε 21,7% τώρα. Υπογραμμίζεται, ωστόσο, ότι οι περισσότεροι σύμβουλοι προβλέπουν ότι ο αποπληθωρισμός θα συνεχιστεί.
Προβλέψεις για τους παραγωγικούς συντελεστές το επόμενο δωδεκάμηνο
Οι μεταβολές στις προσδοκίες που αφορούν τους παραγωγικούς συντελεστές στο δεύτερο τρίμηνο του 2015 ήταν αντίστοιχες με αυτές για τα βασικά θεμελιώδη μακροοικονομικά μεγέθη, που παρουσιάστηκαν στο προηγούμενο τμήμα. Η απαισιοδοξία που είχε καταγραφεί το προηγούμενο τρίμηνο συνεχίστηκε και μάλιστα επιδεινώθηκε. Περισσότεροι σύμβουλοι προβλέπουν τώρα ότι θα υπάρξει επιδείνωση, λιγότεροι είναι όσοι περιμένουν ότι θα υπάρξει βελτίωση των συντελεστών της παραγωγής κατά το επόμενο δωδεκάμηνο. Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό ότι επιδείνωση σημειώθηκε σε όλους τους επιμέρους δείκτες.
Συνεπώς, ο δείκτης GMCCI – Παραγωγικοί Συντελεστές, δηλαδή ο μέσος όρος της διαφοράς «θετικών» – «αρνητικών» απαντήσεων σημείωσε νέα κάμψη. Από -25,0% το πρώτο τρίμηνο μειώθηκε σε -40,6%.
Η πλειονότητα των συμβούλων προβλέπει ότι η αποτελεσματικότητα του ελληνικού ανθρώπινου δυναμικού θα παραμείνει σταθερή το επόμενο δωδεκάμηνο. Ωστόσο, μειώθηκε απότομα το μερίδιο εκείνων που προβλέπουν περαιτέρω βελτίωση και έτσι το ισοζύγιο «θετικών» – «αρνητικών» εκτιμήσεων, που είχε γίνει αρνητικό ήδη από το πρώτο τρίμηνο μειώθηκε ακόμα περισσότερο σε -10,9%. Η διαφορά αυτή παραμένει ωστόσο η μικρότερη από όλες.
Δραματική επιδείνωση καταγράφηκε στις προσδοκίες για τις δημόσιες υποδομές. Οι σύμβουλοι φαίνεται ότι εκτιμούν, πως η περιοριστική δημοσιονομική πολιτική και η μείωση των δημοσίων επενδύσεων θα οδηγήσει σε νέα χειροτέρευση των δημοσίων υποδομών. Είναι χαρακτηριστικό ότι ποσοστό μεγαλύτερο του 50,0% θεωρεί ότι θα υπάρξει επιδείνωση. Συνεπώς, η διαφορά απαισιοδοξίας διευρύνθηκε από -22,0% σε -52,2%.
Μεγάλη απαισιοδοξία επικρατεί και όσον αφορά τις προβλέψεις για τη χρηματοδότηση των επιχειρήσεων. Η πλειονότητα των συμβούλων εξακολουθεί να θεωρεί ότι θα χειροτερεύσουν το επόμενο έτος, αλλά η διαφορά «θετικών» – «αρνητικών» προσδοκιών βελτιώθηκε ελαφρά, από -44,0% σε -37,0% λόγω της μικρής ανόδου του ποσοστού των αισιόδοξων. Υπογραμμίζεται ότι οι περισσότερες απαντήσεις είχαν ληφθεί πριν την επιβολή των περιορισμών στις κινήσεις κεφαλαίου.
Μεγάλη ήταν και η χειροτέρευση των προσδοκιών για την πορεία της ελληνικής επιχειρηματικότητας. Η πλειονότητα όσων απάντησαν θεωρεί ότι θα υπάρξει επιδείνωση. Ο δείκτης «θετικών» – «αρνητικών» εκτιμήσεων μειώθηκε από -30,0% σε -56,5% μεταξύ πρώτου και δευτέρου τριμήνου του 2015. Η τιμή αυτή είναι η χαμηλότερη μεταξύ όλων των επιμέρους δεικτών του GMCCI – Παραγωγικοί Συντελεστές.
Αντίστοιχη, τέλος, είναι και η εικόνα για το θεσμικό και κανονιστικό πλαίσιο εντός του οποίου λειτουργούν οι επιχειρηματικές μονάδες. Οι περισσότεροι πιστεύουν ότι το θεσμικό πλαίσιο θα χειροτερεύσει το επόμενο έτος και συνεπώς, το ισοζύγιο έγινε ακόμα πιο αρνητικό, από -27,1% το πρώτο τρίμηνο, σε -46,7% το δεύτερο.
Οι ανασχετικοί παράγοντες στην επιχειρηματική δράση
Οι επιχειρήσεις εξακολουθούν να θεωρούν τις συχνές αλλαγές στο φορολογικό σύστημα, την έλλειψη χρηματοδότησης, την αναποτελεσματική δημόσια διοίκηση, τις συχνές αλλαγές κυβερνητικής πολιτικής, και, τέλος, την υψηλή φορολογία, ως τα πέντε κυριότερα εμπόδια στην επιχειρηματική δράση. Όλοι οι παράγοντες αυτοί είχαν σκορ μεγαλύτερο του 4,0 σε κλίμακα από 1,0 έως 5,0.
Όπως και στις προηγούμενες μελέτες του ΣΕΣΜΑ, δεν καταγράφηκαν σημαντικές αλλαγές στην κατάταξη αυτή κατά τα δύο πρώτα τρίμηνα του 2015. Ωστόσο πρέπει να επισημανθεί ξανά, η άνοδος της σημασίας των δυσχερειών που υπάρχουν στη χρηματοδότηση που, ενώ η μέση κατάταξή της το 2014 ήταν στην τέταρτη θέση, το 2015 έχει ανέλθει στην δεύτερη. Η εξέλιξη αυτή αντανακλά προφανώς τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι επιχειρήσεις με την τραπεζική και μη τραπεζική χρηματοδότηση.