Κάτω από το χριστουγεννιάτικο δέντρο, η παγκόσμια και η ευρωπαϊκή ποδοσφαιρική συνομοσπονδία βρήκαν την απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου (Υπόθεση C333/2021), αναφορικά με το κατά πόσο έχουν το δικαίωμα να απαγορεύσουν σε άλλα νομικά πρόσωπα, το να διοργανώνουν διεθνείς ποδοσφαιρικές διοργανώσεις και, μάλιστα να επιβάλουν κυρώσεις σε ομάδες ή αθλητές που συμμετέχουν σε αυτή.
Κανονισμοί ΦΙΦΑ και ΟΥΕΦΑ: Αντίθετοι με τους κανόνες αντι-τραστ της ΕΕ»
Το πρώτο που έκρινε το Δικαστήριο με την απόφασή του, είναι ότι οι κανονισμοί της ΦΙΦΑ και της ΟΥΕΦΑ αντίθετοι με τους κανόνες περί ελεύθερου ανταγωνισμού, την ελεύθερη διακίνηση προϊόντων και παροχή υπηρεσιών. Αν και δικαιολόγησε τη δεσπόζουσα θέση τους σε σχέση με τον έλεγχο του ποδοσφαίρου, έκρινε ως καταχρηστική τη συμπεριφορά τους όταν ο έλεγχος αυτός γίνεται υπό αδιαφανείς διαδικασίες, σε ό,τι αφορά την εμπορική εκμετάλλευση των δικαιωμάτων που γεννούν οι διεθνείς ποδοσφαιρικές διοργανώσεις.
Περαιτέρω κρίθηκε ότι δεν είναι νόμιμο να επιβάλλονται ποινές σε νομικά πρόσωπα όπως η «Superleague», επειδή επιθυμούν ή επιχειρούν να δημιουργήσουν ποδοσφαιρικές διοργανώσεις χωρίς την έγκρισή τους, όταν οι ποινές αυτές δεν προβλέπονται από διαφανείς κανονισμούς.
Τέλος, το Ευρωπαϊκό δικαστήριο έκρινε ότι ο τρόπος με τον οποίον η ΦΙΦΑ και η ΟΥΕΦΑ εκμεταλλεύονται τα εμπορικά δικαιώματά τους (χορηγίες, τηλεοπτικά κλπ), αντίκειται στην Ευρωπαϊκή νομοθεσία περί ελεύθερου ανταγωνισμού.
Η διττή υπόσταση της ΦΙΦΑ και της ΟΥΕΦΑ
Η διαμάχη των ποδοσφαιρικών συνομοσπονδιών με τα μεγάλα ευρωπαϊκά κλαμπ διαρκεί πολλά χρόνια. Οι πιο πλούσιες ομάδες διεκδικούν όλο και μεγαλύτερο μερίδιο στα κέρδη που προκύπτουν από τα εμπορικά και τηλεοπτικά δικαιώματα των αγώνων. Στο παρελθόν, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, αλλά και πολλές εθνικές κυβερνήσεις, αναγνώρισαν ότι η ΦΙΦΑ και η ΟΥΕΦΑ έχουν, κατ’ αποκλειστικότητα, την ευθύνη για την προστασία και την ανάπτυξη του ποδοσφαίρου σε διεθνές επίπεδο (όπως οι εθνικές ποδοσφαιρικές ομοσπονδίες, σε τοπικό). Επομένως, δικαιούνται να ορίζουν τους κανόνες του αθλήματος (υπό την ευρεία και τη στενή έννοια), αλλά και να επιβάλλουν ποινές. Την ίδια ώρα όμως, επισημαίνεται ότι τόσο η ΦΙΦΑ όσο και η ΟΥΕΦΑ είναι νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου που ασκούν οικονομική δραστηριότητα.
Υπό την έννοια αυτή η ΦΙΦΑ και η ΟΥΕΦΑ κατέχουν δεσπόζουσα θέση και επομένως, οφείλουν να ασκούν την εξουσία που τους δίνει αυτή η δεσπόζουσα θέση, με τρόπο που να διέπεται από τις αρχές της διαφάνειας, της αντικειμενικότητας και της αναλογικότητας. Δηλαδή, να έχουν σαφείς κανόνες, να μην κάνουν διακρίσεις και να επιβάλλουν ποινές ανάλογες των παραβάσεων και του προστατευόμενου έννομου συμφέροντος που μπορεί να πλήττει η παράβαση των κανόνων.
Σύμφωνα με την απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου, η ΦΙΦΑ και η ΟΥΕΦΑ δεν ακολουθούν τους παραπάνω κανόνες. Αντιθέτως, επιβάλλουν αδικαιολόγητους περιορισμούς σε ό,τι αφορά την ελεύθερη παροχή υπηρεσιών. Εν προκειμένω, περιορίζουν το δικαίωμα των ομάδων που απαρτίζουν τη «Superleague» να διοργανώσουν ένα δικό τους κλειστό ποδοσφαιρικό πρωτάθλημα. Τιμωρούν ή απειλούν με τιμωρία τις ομάδες και τους αθλητές που θα συμμετάσχουν σε αυτό.
Θα πρέπει στο σημείο αυτό, να επισημανθεί, ότι το Δικαστήριο δεν απαντά ευθέως στο ερώτημα αν είναι νόμιμη ή όχι η συγκεκριμένη διοργάνωση, που τα μέλη της Ευρωπαϊκής «Superleague» επιχείρησαν να στήσουν… Εκείνο που έκρινε είναι, αν γενικά, οι κανονισμοί της ΦΙΦΑ και της ΟΥΕΦΑ είναι σύμφωνοι με την αντιμονοπωλιακή νομοθεσία της ΕΕ και ειδικά υπό το πρίσμα των άρθρων 101 και 102 της Σύμβασης Λειτουργίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ), δηλαδή, μίας από τις δύο ιδρυτικές συνθήκες της ΕΕ (μαζί με τη Συνθήκη για την ΕΕ). Σημειώνεται, ότι η ΣΛΕΕ αποτελεί τη βάση του δικαίου της ΕΕ, καθώς ορίζει τις αρχές και τους σκοπούς της, αλλά και το πεδίο εφαρμογής των δράσεων στους τομείς της πολιτικής της.
Κατά συνέπεια, με την απόφασή του, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο ούτε εγκρίνει ούτε απαγορεύει το σχέδιο της «Superleague».
Η επόμενη ημέρα για ΦΙΦΑ και ΟΥΕΦΑ
Κατά συνέπεια, η απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου, χωρίς να δικαιώνει (και χωρίς να απαγορεύει) το εγχείρημα της διοργάνωσης του κλειστού πρωταθλήματος της «Superleague», χτυπάει, ένα πολύ δυνατό καμπανάκι στις διεθνείς ποδοσφαιρικές ομοσπονδίες. Τις καλεί έμμεσα να εναρμονίσουν τις πρακτικές τους, με το ευρωπαϊκό δίκαιο περί ανταγωνισμού.
Η ΦΙΦΑ και η ΟΥΕΦΑ διατηρούν τα ηνία στο ευρωπαϊκό ποδόσφαιρο. Υποχρεούνται κάθε τόσο, να κάνουν παραχωρήσεις στα μεγάλα ευρωπαϊκά κλαμπ, δημιουργώντας διοργανώσεις με όλο και περισσότερους αγώνες, εξασφαλίζοντας τη συμμετοχή των μεγάλων ευρωπαϊκών club στο ChampionsLeague, αυξάνοντας τα έσοδα που προέρχονταν από την εκμετάλλευση των τηλεοπτικών και εμπορικών δικαιωμάτων και γενικώς μεγαλώνοντας τη βάση της αναδιανομής των κερδών. Σε αυτό το πλαίσιο και με αυτή τη λογική, μοιράζει ετησίως πολλά δισεκατομμύρια Ευρώ στους μεγιστάνες του ευρωπαϊκού ποδοσφαίρου (αλλά και μερικά εκατομμύρια στους μικρότερους).
Πλην όμως, αυτό στις μέρες μας δεν αρκεί…
Το αγγλικό πρωτάθλημα παρέχει στις ομάδες του κέρδη πολύ μεγαλύτερα από αυτά που τους δίνει το ChampionsLeague. Η τελευταία ομάδα της PremierLeagueκερδίζει σχεδόν όσα μπορεί να πάρει η κάτοχος της κορυφαίας διασυλλογικής ευρωπαϊκής διοργάνωσης. Οι γερμανικές ομάδες (ιδίως οι κορυφαίες) επίσης… Από την άλλη μεριά, οι ισπανικές και οι ιταλικές ομάδες, είναι βυθισμένες στα χρέη. Το πρωτάθλημά τους δεν αρκεί για να καλύψει τις υποχρεώσεις τους και τα έσοδα από το ChampionsLeague δεν τους φτάνουν… Άρα, έχουν ανάγκη από μεγαλύτερους χρηματοδότες.
Οι Άραβες, κυρίως, καραδοκούν στη γωνία και είναι διατεθειμένοι να δώσουν πολύ περισσότερα χρήματα, από αυτά που δίνει η ΟΥΕΦΑ, για να αγοράσουν όχι μόνο παίκτες ή ομάδες (όπως κάνουν τώρα), αλλά και ολόκληρες διοργανώσεις. Αγόρασαν το Παγκόσμιο Κύπελλο του Κατάρ και διεκδικούν ένα ακόμα για τη Σαουδική Αραβία. Τώρα, διεκδικούν το δικαίωμα διοργάνωσης ενός κλειστού πρωταθλήματος ποδοσφαίρου με τη συμμετοχή των κορυφαίων ευρωπαϊκών ομάδων, με τους καλύτερους ποδοσφαιριστές του πλανήτη. Είναι βέβαιο ότι πίσω από την απόπειρα διοργάνωσης της Ευρωπαϊκής Superleagueυπάρχει ο πειρασμός της γενναίας χρηματοδότησης από διάφορα funds, τα οποία θα εκτοξεύσουν τα έσοδα των ομάδων και θα τις βοηθήσουν να ξελασπώσουν από τα χρέη.
Η απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου, επί της ουσίας καλεί τη ΦΙΦΑ και την ΟΥΕΦΑ να εναρμονιστούν με τους κανόνες του Ευρωπαϊκού Δικαίου, για να προστατέψουν την ιδιοκτησία επί του προϊόντος που εκμεταλλεύονται εδώ και δεκαετίες. Αν δεν το κάνουν, κινδυνεύουν όχι μόνο να αντιμετωπίσουν τον ανταγωνισμό που θα προκαλέσει μία άλλη ποδοσφαιρική διοργάνωση, με τη συμμετοχή των μεγαλύτερων κλαμπ, αλλά, ενδεχομένως, να χάσουν και το δικαίωμα εκμετάλλευσης των εμπορικών, χορηγικών και τηλεοπτικών δικαιωμάτων των διοργανώσεων που ήδη ελέγχουν.
Θα το κάνουν; Το μέλλον θα δείξει. Αν η λογική και η νομιμότητα επικρατήσει της απληστίας, θα το κάνουν. Στην επιλογή τους, θα πρέπει να βαρύνει και το γεγονός ότι στο παρελθόν, αυτή η απληστία οδήγησε σε κοσμογονικές αλλαγές στο χάρτη του παγκόσμιου ποδοσφαίρου, αύξησε τα κόστη, υπερχρέωσε τις ομάδες και έβαλε σε κρίση το «σύστημα». Η περίπτωση «Μπόσμαν» είναι χαρακτηριστική. Τότε, οι ιδιοκτήτες των ομάδων αρνήθηκαν να αναγνωρίσουν τα αυτονόητα δικαιώματα των ποδοσφαιριστών. Οδήγησαν τον κο Μπόσμαν σε δικαστική επίλυση της διαφοράς του και άνοιξαν τον ασκό του Αιόλου, αναφορικά με τις αμοιβές των παικτών και το δικαίωμα της ελεύθερης διαπραγμάτευσης.
Η επόμενη μέρα για τη Superleague
Πολλοί θεώρησαν ότι η απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου ήταν ένας θρίαμβος των ομάδων που συμμετέχουν στην Ευρωπαϊκή Superleague. Οπωσδήποτε, ήταν μία θετική απόφαση, αλλά όχι μία πλήρης δικαίωση. Η νομιμότητα του εγχειρήματός τους θα κριθεί στο μέλλον, λαμβάνοντας υπόψη και την πρόσφατη απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου. Όμως, η δημιουργία μίας κλειστής ποδοσφαιρικής λίγκας συναντά πολλές δυσκολίες, διότι σε κάποιες χώρες οι εθνικές νομοθεσίες, απαγορεύουν στις ομάδες που θα… μηδίσουν να συμμετάσχουν στις εθνικές διοργανώσεις. Το θέμα, όμως, δεν είναι μόνο (ή τόσο) νομικό…
Το παρελθόν έχει δείξει ότι κάθε φορά που οι διοικήσεις των κλαμπ επιχείρησαν να ανατρέψουν τα δεδομένα, τις παραδόσεις και τις αξίες του αθλήματος, βρήκαν μπροστά τους τις αντιδράσεις των φιλάθλων, οι οποίοι, τάσσονται υπέρ της συμμετοχής των ομάδων τους στα υφιστάμενα πρωταθλήματα και τις παραδοσιακές ευρωπαϊκές διοργανώσεις. Για αυτούς η συμμετοχή στο Τσάμπιονς Λιγκ ή το Γιουρόπα Λιγκ, πρέπει να είναι το αποτέλεσμα της αγωνιστικής αξίας και της επίδοσης και όχι προϊόν αγοράς.
Επομένως, ακόμα και μετά την απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου, για τα κλαμπ ο πιο δύσκολος, αλλά και πιο ορθός δρόμος είναι να αναζητήσουν μία πιο ορθολογική διαχείριση, στον εξορθολογισμό των εσόδων τους και την εξισορρόπηση των ισολογισμών τους. Ο εύκολος δρόμος του ξεπουλήματος σε ξένα κέντρα δε θα τους οδηγήσει στα επιθυμητά αποτελέσματα…
Συμπεράσματα
Η απόφαση του Δικαστηρίου, δίχως άλλο, ενίσχυσε τη διαπραγματευτική θέση των μεγάλων ευρωπαϊκών κλαμπ έναντι της ΦΙΦΑ και της ΟΥΕΦΑ και έθεσε τις δύο κορυφαίες διεθνείς ποδοσφαιρικές συνομοσπονδίες ενώπιον των ευθυνών τους, για την τήρηση των ευρωπαϊκών κανόνων περί ανταγωνισμού. Τους υπέδειξε ότι πρέπει να υπηρετήσουν τις αξίες του αθλήματος (υγιής ανταγωνισμός, άμιλλα, αλληλεγγύη), μέσα από κανόνες διαφάνειας, αναλογικότητας, αντικειμενικότητας που θα ισχύουν για όλους. Τους επεσήμανε εμμέσως, ότι οι αξίες αυτές δεν μπορούν να χρησιμοποιούνται προσχηματικά, για να μεγιστοποιούνται τα κέρδη, καταργώντας τις θεμελιώδεις αρχές της ελεύθερης αγοράς.
Από την άλλη πλευρά, σε καμία περίπτωση, η απόφαση αυτή δεν μπορεί να θεωρηθεί ως ένα nullaosta αναφορικά με τη δημιουργία ποδοσφαιρικών διοργανώσεων από όπου θα λείπει το στοιχείο της αθλητικής αξίας και του αθλητικού συναγωνισμού, με δικαίωμα συμμετοχής όλων των ομάδων.
Με αυτές τις σκέψεις, η ποδοσφαιρική κοινότητα αναμένει τη νέα εποχή στις αθλητικές διοργανώσεις με διαφορετικό τρόπο διεξαγωγής, σε σχέση με όλα όσα γνωρίζαμε μέχρι χθες. Η νέα αγωνιστική περίοδος 2024-2025 είναι προϊόν συμβιβασμών και παραχωρήσεων της ΟΥΕΦΑ προς τα μεγάλα ευρωπαϊκά σωματεία (περισσότεροι αγώνες, μεγαλύτερη αναδιανομή κερδών κ.λπ.). Κανείς, όμως, δε γνωρίζει αν ο συμβιβασμός αυτός θα οδηγήσει σε περαιτέρω ανάπτυξη ή αν ο συνδυασμός του νέου τρόπου διεξαγωγής, με την αδιαλλαξία των μερών, θα βυθίσει το ποδόσφαιρο σε κρίση.
(Ο Κώστας Καρβουναρίδης είναι Δικηγόρος – Διεθνές Μάστερ Αθλητικού Δικαίου και Μάνατζμεντ / Διεθνές Κέντρο Αθλητικών Σπουδών – CIES –FIFA)