Το βράδυ στις 16-17 Ιανουαρίου 1992 το Ειδικό Δικαστήριο για το σκάνδαλο Κοσκωτά κήρυσσε αθώο τον Ανδρέα Παπανδρέου. Η απόφαση των 13 αεροπαγιτών πάρθηκε με οριακή πλειοψηφία. Οι άλλοι δυο κατηγορούμενοι (Δ. Τσοβόλας, Γ. Πέτσος) καταδικάστηκαν σε ποινές μερικών μηνών. Ο Αγ. Κουτσόγιωργας είχε αφήσει την τελευταία πνοή τον προηγούμενο Απρίλιο, μετά από εγκεφαλικό στη διάρκεια της πολύκροτης δίκης. Ενώ για άλλο κατηγορούμενο Γ. Ρουμελιώτης η δίκη διαχωρίστηκε (είχε ήδη εκλεγεί ευρωβουλευτής).
Η αποκαλούμενη και «δίκη του αιώνα» είχε ξεκινήσει τον Μάρτιο του 1991, μετά από την παραπομπή του πρώην πρωθυπουργού και τεσσάρων υπουργών της κυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ.
Έτσι ολοκληρωνόταν η κύρια φάση της σκανδαλολογίας και το έργο του «αρχαγγέλου της κάθαρσης» Κ. Μητσοτάκη. Η επιχείρηση, που ευαγγελιζόταν ο αρχηγός της ΝΔ και συνοψίζεται στη φράση «ο Ανδρέας στο εδώλιο και τη φυλακή», κατέρρευσε με πάταγο. Συμπαρασύροντας, τελικά, τον ίδιο λίγο αργότερα κι όχι μόνο αυτόν.
Ενώ η Ευρώπη και ο κόσμος άλλαζε, στα τέλη της δεκαετίας του 1980 - αρχές του 1990, η χώρα μας ήταν βυθισμένη σε μια παρατεταμένη σκανδαλολογία. Με συνέπειες όχι μόνο για το πολιτικό σύστημα της περιόδου , αλλά κι άλλες για τη χώρα. Τότε μέχρι και αργότερα.
Μετά την εκλογική νίκη του ΠΑΣΟΚ το 1985 και ιδιαίτερα από το 1988 είχε αρχίσει μια τραγική , ως τραγελαφική περίοδος ηθικο-πολιτικής κρίσης Με υπαρκτές ή ανύπαρκτες ελάσσονες υποθέσεις διαφθοράς. Τα πραγματικά εσωτερικά και εξωτερικά προβλήματα εξοβελίστηκαν από την καταιγίδα «ποινικοποίησης» της πολιτικής ζωής. Στο επίκεντρο βρέθηκε το διαβόητο σκάνδαλο Κοσκωτά. Το σύνθημα της Δεξιάς «κάτω οι κλέφτες» βρισκόταν στην ημερήσια διάταξη. Οι ρωγμές στον παραδοσιακό κομματικός διαχωρισμός Δεξιάς και Κεντρο-Αριστεράς, σε πολιτικό και κοινωνικό πεδίο, ήταν εμφανείς και θα εκδηλωθούν με την κυβερνητική σύμπραξη Δεξιάς και Αριστεράς.
Στις συνθήκες αυτές ο Παπανδρέου εισάγεται εσπευσμένα στο νοσοκομείο για επέμβαση ανοιχτής καρδιάς. Με την υπόθεση Κοσκωτά να «τρέχει» , αλλά και την ιδιωτική ζωή του, ως «κερασάκι» στο σκάνδαλο, που ήρθε στο προσκήνιο με την εμφάνιση της Δήμητρας Λιάνη, το ΠΑΣΟΚ θα ηττηθεί στις αλλεπάλληλές εκλογές του 1989-90. Διατήρησε , όμως, το κύριο όγκο των δυνάμεών του (γύρω στο 39% και 125 έδρες). Συνέβη , όμως, και το τελευταίο που θα επιθυμούσε. Μετά την κυβέρνηση ΝΔ-Συνασπισμού υπό τον Τζαννετάκη και την «οικουμενική» (ΝΔ-ΠΑΣΟΚ-ΣΥΝ) υπό τον Ζολώτας , νικητής , με το βασικό σύνθημα «αυτοδυναμία ή χάος» , «κυβέρνηση ή ακυβερνησία αναδεικνύεται τον Απρίλιο του 1990 πρωθυπουργός ο Κ. Μητσοτάκης.
Η σκανδαλολογία και η ποινικοποίηση της πολιτικής ζωής μπαίνουν σε νέα οξύτερη φάση. Με δίκες , καταδίκες και προφυλακίσεις. Η πιο εκκωφαντική είναι εκείνη του Κουτσόγιωργα Η Βουλή αποφασίζει ότι δεν συντρέχουν λόγοι παραγραφής των αδικημάτων που κατηγορούνται ο Παπανδρέου και οι υπουργοί του. Κατόπιν ανοίγουν οι πόρτες του Ειδικού Δικαστηρίου.
Ο Α. Παπανδρέου αντιμετώπιζε τρεις κυρίως κατηγορίες : α) ηθική αυτουργία στην απιστία διοικητών των Δημόσιων Επιχειρήσεων Κοινής Ωφέλειας (ΔΕΚΟ) για την κατάθεση χρημάτων των οργανισμών στην Τράπεζα Κρήτης του Γ. Κοσκωτά, β) ηθική αυτουργία στην πράξη απιστίας του Δ. Τσοβόλα , υπουργού Οικονομικών των κυβερνήσεων ΠΑΣΟΚ 1981-1989, να ρυθμίσει τα χρέη προς το Δημόσιο του επιχειρηματία ξενοδοχειακών επιχειρήσεων Καλκάνη , ώστε αυτός να μπορέσεις να πουλήσει το ξενοδοχείο «Κίνγκ Τζορτζ στον Κοσκωτά, γ) παθητική δωροδοκία 90 εκ. δραχμών από τον Κοσκωτά ,μέσω του επιχειρηματία Γ. Λούβαρη , που χρησιμοποιήθηκαν για ν΄ αποφευχθούν οι έλεγχοι στην Τράπεζα Κρήτης και για τα νοσήλια του Παπανδρέου στο Λονδίνο.
Ο Α. Κουτσόγιωργας κατηγορούνταν ότι είχε πάρει 2 εκ. δολ., που προοριζόταν για ενίσχυση του ΠΑΣΟΚ. Η κατηγορία αυτή φαινόταν να έχει μια πραγματική βάση. Υποτίθεται , ότι η δοσοληψία αυτή (σε αντάλλαγμα με τον λεγόμενο «κουτσονόμο» θωρακίστηκε από ελέγχους η Τράπεζα Κρήτης) τελούσε εν γνώσει και είχε την έγκριση του Παπανδρέου . Ο τελευταίος , όμως, όταν γίνονταν αυτά από τον αντιπρόεδρο και αναπληρωτή του κατά την απουσία του , έδινε μάχη για τη ζωή του στο νοσοκομείο.
Η δίκη επισκίασε την κοινωνική και πολιτικά επικαιρότητα της περίοδο, καθώς επιπλέον μεταδιδόταν τηλεοπτικώς καθημερινά.
Ο Παπανδρέου , έχοντας αναλάβει τις πολιτικές ευθύνες , μετά τη θύελλα των εκδοτικών-επιχειρηματικών αποκαλύψεων για το σκάνδαλο, αρνήθηκε να παραβρεθεί στο δικαστήριο. Με δηλώσεις του έκανε σαφές ότι δεν πρόκειται να νομιμοποιήσει την πολιτική δίωξη που δρομολογούνταν. Μπορούμε να υποθέσουμε ότι καταλάβαινε ότι η δραστηριότητα του αντιπροέδρου του κατά την αναγκαστική αποχή του ήταν μια βασική αιτία εμπλοκής του στην υπόθεση. Ότι γνώριζε , επίσης, πως κατηγορίες εναντίον του Κουτσόγιωργα είχαν μια βασιμότητα. Γι΄ αυτό και στη διπλωματική δήλωσή του, όταν έφυγε από τη ζωή ο στενός συνεργάτης του, είπε ότι για τον Κουτσόγιωργα «όπως κάθε πολιτικό υπάρχει η κρίση της ιστορίας και του λαού…»
Ο πρώην αντιπρόεδρος αποτελούσε το τελευταίο άλλοθι και «ατού» για την παραπομπή Παπανδρέου. Ο θάνατός του άφησε μετέωρο το κατηγορητήριο και εκτεθειμένη την πολιτική ηγεσία για τον τρόπο της «κάθαρσης».
Το κατηγορητήριο κατέπεσε κατά τη δίκη. Εκκωφαντικά ,μάλιστα, μετά και την κατάθεση Κοσκωτά (είχα εκδοθεί ήδη στην Ελλάδα από τις ΗΠΑ , όπου είχε διαφύγει μετά τη διαπίστωση του σκανδάλου), αλλά και άλλων ψευδομαρτύρων.
Έτσι, ο Παπανδρέου αθωώνεται και για τι τρεις κατηγορίες με ψήφους 7-6, 10-3 και 8 -5 αντίστοιχα. Ο Τσοβόλας ,για να σωθούν κάποια προσχήματα για το κατηγορητήριο, καταδικάζεται σε ποινή 2,5 ετών (εξαγοράσιμη) και τριετή στέρηση των πολιτικών δικαιωμάτων για τη ρύθμιση των χρεών Καλκάνη προς το Δημόσιο. Ο Πέτσος καταδικάζεται σε 10 μήνες και διετή στέρηση πολιτικών δικαιωμάτων για πολεοδομική παράβαση προς όφελος ακινήτου του Κοσκωτά.
Η ουσία της υπόθεσης από την οπτική του ΠΑΣΟΚ αποτυπώνεται στη δήλωση Παπανδρέου μετά την έκδοση της απόφασης: « Στόχος ήταν η δική μου πολιτική και ηθική εξόντωση, η διάλυση του ΠΑΣΟΚ και ο κατακερματισμός της μεγάλης δημοκρατικής παράταξης. Απέτυχαν οικτρά. Με τη δεκάμηνη διαδικασία η αλήθεια εκδικήθηκε τους σκευωρούς…»
Το τελευταίο επαληθεύτηκε τόσο από τον άμεσο κοινωνικό αντίκτυπο , που είχε η απόφαση, όσο και από τις πολιτικές εξελίξεις. Αρχικώς με τις επαναληπτικές εκλογές για την πλήρωση της έδρας του Τσοβόλα στη Β Περιφέρεια Αθήνας (Απρίλιος 1992). Το ΠΑΣΟΚ αυξάνει τη δύναμή του στην περιφέρεια κατά 100000, σε σχέση με τις προηγούμενες εκλογές. Όλα δείχνουν ότι είναι ζήτημα χρόνου η επάνοδός του στην εξουσία. Το κλίμα μεταστρέφεται και σε εκδοτικούς- επιχειρηματικούς κύκλους , που βρέθηκαν απέναντι με το σκάνδαλο. Τον Οκτώβριο της επόμενης χρονιάς , σε συνδυασμό με την αποτυχία της πολιτικής Μητσοτάκη , θα επανέλθει θριαμβευτικά στην κυβέρνηση (46,8% και 170 έδρες).
Η αθώωση και επανάκαμψη του ΠΑΣΟΚ είχε αλυσιδωτές επιπτώσεις σε όλα τα κόμματα, μηδέ του ΠΑΣΟΚ εξαιρουμένου. Ο Μητσοτάκης στην κόντρα με την εσωκομματική αντιπολίτευση και εγκλωβισμένος στις αντιφάσεις της πολιτικής του ηττήθηκε και στη θέση του στην αρχηγία της ΝΔ ήρθε ο Μ. Έβερτ. Ο ενιαίος ΣΥΝΑΣΠΙΣΜΟΣ, στην ευρύτερη περίοδο, διασπάστηκε (ΚΚΕ και ΣΥΝ με το ΚΚΕ εσ. Και τους αποχωρίσαντες – διαγραμμένους από τον Περισσό)
Οι επιπτώσεις στ΄ άλλα κόμματα, με τις δημόσιες ή υπόγειες διεργασίες , που προηγήθηκαν ή ακολούθησα, είναι ένα άλλο μεγάλο θέμα. Το ίδιο και το ναυάγιο , τελικά, της κάθαρσης.
Στο εσωτερικό του ΠΑΣΟΚ , που ενδιαφέρει εδώ, άρχισε βαθμιαία να κλιμακώνεται η αμφισβήτηση Παπανδρέου. Είναι μια εποχή την οποία και ίδιος ονόμαζε «μετα-παπανδρεϊκή». Η διαπάλη για τη διαδοχή είχε ήδη εκδηλωθεί από την εποχή της ασθένειας και της παραπομπής σε δίκη.
Εκείνη την περίοδο η πορεία της υγείας του ιστορικού ηγέτη του Κινήματος, ήταν άδηλη κι αναζητούνταν λύσεις για να συνεχίσει να λειτουργεί θεσμικά το αρχηγοκεντρικό ως τότε ΠΑΣΟΚ.
Έτσι , στη σύνοδο της ΚΕ, ένα μήνα μετά τις εκλογές του Απριλίου του 1990 , υψώθηκαν ουκ ολίγες φωνές κατά της ηγεσίας. Αρκετά στελέχη επέκριναν την τακτική και στρατηγική της. Υπήρξε μάλιστα και «αντι-εισήγηση», όπου χαρακτηριζόταν ως «πολιτική λαθροχειρία» η προσπάθεια ν΄ αποδοθεί η εκλογική αποτυχία είτε στα μέσα ενημέρωσης , είτε σ΄ άλλους «ευρισκόμενους πέραν του ΠΑΣΟΚ». Γινόταν λόγος για «αλαζονική άσκηση της εξουσίας» στο παρελθόν , «παλινδρόμηση στους πολιτικούς στόχους» κ.α.
Προς το παρόν οι διαφωνίες κοπάζουν και στο 2ο συνέδριο (Σεπτέμβριος 1990) ο Α. Παπανδρέου εκλέγεται ομόφωνα ξανά δια βοής πρόεδρος , ενώ θεσπίζεται για πρώτη φορά το αξίωμα του γραμματέας της ΚΕ του ΠΑΣΟΚ.
Το Πεντελικόν
Σ΄ αυτό θα επικεντρωθεί η όξυνση της εσωκομματικής σύγκρουσης το επόμενο διάστημα.
Μετά τη θεσμοθέτηση της θέσης έχει προγραμματιστεί να συνέλθει αρχές Οκτωβρίου στο ξενοδοχείο «Πεντελικόν» της Κηφισιάς η νέα ΚΕ, προκειμένου να προχωρήσει στην εκλογή.
Αναβλήθηκε ,λόγω εσπευσμένης εισαγωγής του Α. Παπανδρέου στο νοσοκομείο. Παρόλα αυτά ο ίδιος θα είναι τελικά παρών στην περίφημη σύνοδο.
Ο Α. Παπανδρέου έχει επιλέξει για γραμματέα τον Άκη Τσοχατζόπουλο. Θεωρεί τον ορισμό αυτονόητο δικαίωμά του .
Τότε εκδηλώνεται η πρώτη οργανωμένη και εκτεταμένη αντίδραση από κορυφαία στελέχη. Πάνω από δέκα ομαδοποιήσεις, καταγράφονται στα ρεπορτάζ της εποχής!
«Πλεκτάνη», χαρακτηρίζεται από ορισμένους η πιο σοβαρή , όπου εμπλέκονται, με διάφορους τρόπους και τον ένα ή άλλο τρόπο οι Κ. Σημίτης, Μελίνα Μερκούρη, Κ. Λαλιώτης, Θ. Πάγκαλος κι άλλοι πολλοί.
«Αν δεν βγει ο Άκης, διαλύω το ΠΑΣΟΚ και πάω για νέο κόμμα» φέρεται να δηλώνει ο Ανδρέας. Η φράση, ανεξαρτήτως αν είναι απολύτως ακριβής, δίνει το μέγεθος της εσωκομματικής κατάστασης.
Τελικά, όπως προκύπτει από διάφορες διηγήσεις, αυτός, που αποσόβησε τα χειρότερα ήταν ο Γ. Γεννηματάς. Την τελευταία στιγμή προτίμησε τον Τσοχατζόπουλο αντί του Π. Αυγερινού.
Ο πρόεδρος του Κινήματος μετά την εξέλιξη αυτή προσήλθε στη συνεδρίαση και επιτέθηκε σ΄ όσους αμφισβητούσαν την επιλογή του: «Αυτή τη βδομάδα πέρασα δύσκολες στιγμές και δεν εννοώ την ανάρρωσή μου. Βρέθηκα ενώπιον ενός ωμού εκβιασμού και αν χρειαστεί θα δώσω στοιχεία. Δεν πρόκειται να υποκύψω σε εκβιασμούς και απειλές., δεν το έκανα όταν απειλούνταν η ζωή μου. Δέχομαι την πρόκληση. Η πρότασή μου για τη θέση του γραμματέα είναι ο Άκης Τσοχατζόπουλος».
Στην ψηφοφορία, που ακολούθησε, η πρότασή του συγκέντρωσε 71 ψήφους, ενώ υπέρ του Αυγερινού ψήφισαν 40 μέλη της ΚΕ.
Για την ιστορία το νέο Εκτελεστικό Γραφείο, που εκλέχτηκε τότε ήταν «συνθετικό», με τον Κ. Σημίτη μάλιστα να συγκεντρώνει το μεγαλύτερο ποσοστό ψήφων…
Η ομάδα των τεσσάρων και η αποχώρηση Τσοβόλα από το ΠΑΣΟΚ
Η πιο επικίνδυνη , όμως, κρίση στο ΠΑΣΟΚ θα εξελιχτεί το 1994-1995. Θα πάρει τη μεγαλύτερη διάσταση, λίγο πριν και μετά το θάνατο Παπανδρέου.
Σταθμοί της αποτελούν η σύμπτυξη της αποκαλούμενης «ομάδας των τεσσάρων», η εκλογή του Κ. Σκανδαλίδη στη θέση του γραμματέα του Κινήματος , η αποχώρηση του Δ. Τσοβόλα (το Δεκέμβριο του 1995 ιδρύει το ΔΗΚΚΙ), που καταγγέλλει «δεξιά στροφή» στο Κίνημα.
Σύμφωνα με μαρτυρία Σημίτη για την κρίσιμη αυτή περίοδο «το Νοέμβριο του 1994 οργάνωσε στο σπίτι της (η Βάσω Παπανδρέου) μια κοινή συνάντηση με τους Π. Αυγερινό και Θ. Πάγκαλο… Έκτοτε συνεχίσαμε να συναντιόμαστε και να ανταλλάσσουμε απόψεις για την κατάσταση, πολλές φορές μαζί με άλλους… »
Η εσωκομματική αντιπαράθεση θα εκτοξευτεί, όπως ήταν αναμενόμενο, μετά την παραίτηση του Α. Παπανδρέου από την πρωθυπουργία (15 Ιανουαρίου 1996). Στην πιο δραματική συνεδρίαση της Κοινοβουλευτικής Ομάδας του ΠΑΣΟΚ θα επικρατήσει ο Κ. Σημίτης.
Αλλά η τελευταία πράξη της κρίσης θα παιχτεί στο Φάληρο κατά το 4ο και πιο επεισοδιακό ως τώρα συνέδριο του ΠΑΣΟΚ , λίγο μετά το θάνατο του ιστορικού ηγέτη του. Τελικά, όμως, ο πρωτοφανής διχασμός των συνέδρων και τ΄ αποτελέσματα της ψηφοφορίας για την εκλογή νέου προέδρου θα μορφοποιήσουν μια εύθραυστη ηρεμία.
Η νέα πορεία του ΠΑΣΟΚ με πρόεδρο και πρωθυπουργό τον Κ. Σημίτη θα ξεκινήσει μετά τις εκλογές του Σεπτεμβρίου 1996. Μέσα από εκείνη την κορυφαία κρίση το Κίνημα κατάφερε πράγματι να βγει τότε «ενωμένο και δυνατό». Ήταν η δικαίωση του Α. Παπανδρέου , που είχε πει την ιστορική φράση: ”το ΠΑΣΟΚ δεν χαρίζεται, δεν κληρονομείται, ούτε τεμαχίζεται σε τιμάρια” απευθυνόμενος στους τότε δελφίνους…
(Ο Τάκης Κατσιμάρδος είναι δημοσιογράφος)