Σε αντίθεση με τις ΗΠΑ, στις οποίες το State of the Union, δηλαδή η ετήσια ομιλία του Προέδρου – συνήθως τον Ιανουάριο- για την κατάσταση του έθνους είναι ένα συμβολικό μεν, αλλά «βαρύ» πολιτικό γεγονός, στην Ε.Ε. που πασχίζει να υπενθυμίσει στους Ευρωπαίους την πολιτική της οντότητα, η συζήτηση για την «Κατάσταση της Ένωσης» είναι κάτι που ελάχιστοι γνωρίζουν, αν και γίνεται από το 2010. Κι όμως, αύριο, Τετάρτη (14/9), ο πρόεδρος της Κομισιόν θα μιλήσει στην ολομέλεια του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για την «Κατάσταση της Ένωσης» και για περίπου 2,5 ώρες θα συζητήσει με τους ευρωβουλευτές. Εκ πρώτης όψεως ακούγεται σαν μια εντελώς βαρετή διαδικασία, στο πλαίσιο της οποίας ο ξύλινος λόγος της Κομισιόν θα διασταυρωθεί με μερικά άσφαιρα πυρά ευρωβουλευτών.
Ωστόσο, μάλλον αυτή τη φορά πρέπει να δώσει κανείς σημασία και στο τι θα πει ο Γιούνκερ και στο πώς θα τοποθετηθούν απέναντί του οι επικεφαλής των πολιτικών ομάδων του Ευρωκοινοβουλίου. Κατ’ αρχάς, διότι όσα πει ο Γιούνκερ θα είναι ένας «πρόλογος» στην άτυπη σύνοδο των 27 της Ε.Ε. στη Μπρατισλάβα, δυο μέρες αργότερα (16/9).
Πληροφορίες που εκπορεύονται από την Κομισιόν αναφέρουν ότι ο πρόεδρός της προτίθεται να προαναγγείλει δυο κυρίως πρωτοβουλίες: πρώτον, τον διπλασιασμό του επενδυτικού σχεδίου που φέρει το όνομά του (προς το παρόν περιορισμένο στα 315 δισ. μέχρι το 2018), όπως πρότεινε η «Μεσογειακή Σύνοδος» της Αθήνας, αλλά και δυο εβδομάδες πριν η Σύνοδος των Ευρωπαίων Σοσιαλιστών στο Παρίσι, και την παράτασή του μέχρι το 2020. Και, δεύτερον, μια δέσμη μέτρων χαλάρωσης του Συμφώνου Σταθερότητας, στην οποία θα συντίθενται αιτήματα διαφόρων χωρών για εξαίρεση δαπανών ιδιαίτερου εθνικού ενδιαφέροντος από τον υπολογισμό του ελλείμματος. Και σ’ αυτό το πεδίο η «Μεσογειακή Σύνοδος» της Αθήνας και όσα την ακολούθησαν έδωσαν μερικές ενδείξεις.
Γιατί ο χριστιανοδημοκράτης και εξ ορισμού «Βόρειος» Γιούνκερ αποφάσισε να συμπλεύσει με τους σοσιαλιστές και τους «Νότιους», συμπεριλαμβανομένου και του Αλ. Τσίπρα, εκ πρώτης όψεως φαίνεται μυστήριο. Ωστόσο, τα νέα δεδομένα που έχουν δημιουργήσει το Brexit, το προσφυγικό, ο κατακερματισμός των 28-1 της Ε.Ε. σε συγκρουόμενα μπλοκ και η «πολιτική ύφεση» που διατρέχει όλη την Ένωση, συμπεριλαμβανομένης της Γερμανίας από πολλές απόψεις μηδενίζουν το ευρωπαϊκό κοντέρ. Η συζήτηση γύρω από την Έκθεση των Πέντε Προέδρων, τον οδικό χάρτη εμβάθυνσης της Ευρωζώνης που φέρει και την προσωπική σφραγίδα του Γιούνκερ, έχει παγώσει και η Σύνοδος της Μπρατισλάβα κινδυνεύει να εξελιχθεί είτε σε μια γενικευμένη πολιτική «σύρραξη» κορυφής, είτε σε μια ευχολογική σούπα.
Οι υποδείξεις του Ντράγκι
Ο Γιούνκερ, λοιπόν, αναλαμβάνει να ζεστάνει την ατμόσφαιρα μεταξύ των 27 θέτοντας στο επίκεντρο μια πρωτοβουλία μάλλον ανώδυνη, όπως ο διπλασιασμός του επενδυτικού του σχεδίου που έχει ελάχιστη δαπάνη για τον προϋπολογισμό της Ε.Ε., αφού το μεγαλύτερο μέρος των πόρων προέρχεται από μόχλευση, και μια πρωτοβουλία ακανθώδη, ιδιαίτερα για την προσηλωμένη στο Σύμφωνο Γερμανία, αλλά με αρκετούς υποστηρικτές πια. Ανάμεσά τους, πιθανότατα, και τον επικεφαλής της ΕΚΤ Μάριο Ντράγκι που έχει καταστήσει σαφές ότι η νομισματική επέκταση μάλλον εξαντλεί τα όριά της, αν δεν συνδυαστεί και με ένα βαθμό δημοσιονομικής επέκτασης. Και με την κατάσταση στην οποία βρίσκονται τα περισσότερα κράτη της Ευρωζώνης αυτό φαίνεται απίθανο χωρίς κάποια χαλάρωση του Συμφώνου Σταθερότητας. Έστω κι αν πρόκειται για μια ελεγχόμενη στροφή στην εφαρμογή του, προκειμένου να αποτραπεί μια πιο επιθετική αμφισβήτησή του.
Άλλωστε, ακόμη και στο επίπεδο των συμβολισμών οι κινήσεις του Γιούνκερ σπάνε κάποια ταμπού της ευρω-νομενκλατούρας. Όπως η απόφασή του να ξεκινήσει έρευνα από ανεξάρτητη επιτροπή για τον προκάτοχό του Μανουέλ Μπαρόζο και τη σχέση του με τη Goldman Sachs, στην οποία ο τελευταίος αποφάσισε να επενδύσει την εμπειρία του στην προεδρία της Κομισιόν. Κι αυτό, παρότι αρχικά η Κομισιόν είχε υποστηρίξει ότι δεν βλέπει παραβίαση κανενός δεοντολογικού κανόνα. Μπορεί η έρευνα να μην υπερβεί τα προσχήματα και τις καθ’ ημάς γνωστές συζητήσεις περί «νομίμου και ηθικού», αλλά επικοινωνιακά είναι αξιοπρόσεκτη.
Πώς θα αντιδράσει η σιωπηλή Μέρκελ;
Στο ίδιο το Ευρωκοινοβούλιο, εφόσον η ομιλία Γιούνκερ την Τετάρτη επιβεβαιώσει τις πληροφορίες για τις πρωτοβουλίες, θα δοκιμαστούν και οι εκκολαπτόμενοι νέοι συσχετισμοί, δηλαδή η προσπάθεια των ευρωσοσιαλιστών να απεμπλακούν από τον εναγκαλισμό με τους χριστιανοδημοκράτες και να ηγηθούν ενός μπλοκ που περιλαμβάνει την αριστερά, τους πράσινους, μέρος των φιλελευθέρων και των συντηρητικών. με βάση πλέον τις διακρατικές συμμαχίες. Ωστόσο, το μέγα ερώτημα είναι πώς θα αντιδράσει η γερμανική ηγεσία, και ιδιαίτερα η ασυνήθιστα σιωπηλή Άνγκελα Μέρκελ, όταν ακουστούν αυτές οι προτάσεις στη σύνοδο της Μπρατισλάβα, την Παρασκευή. Να πετάξει απ’ τη χαρά της αποκλείεται. Όμως, δεν αποκλείεται να δοκιμάσει μια διαλλακτική στάση, τουλάχιστον προσωρινά, μέχρι την εκλογική αναμέτρηση στο Βερολίνο την Κυριακή, όπου θα αποδειχθεί αν παγιώνεται η υποχώρηση του κόμματός της έναντι του ακροδεξιού AfD και των άλλων κομμάτων.