«Είμαστε αποφασισμένοι να κάνουμε ισχυρότερη και πιο ανθεκτική την Ε.Ε., μέσα από ακόμα μεγαλύτερη ενότητα και την αλληλεγγύη μεταξύ μας. Η ενότητα είναι τόσο μια αναγκαιότητα όσο και ελεύθερη επιλογή μας. Πηγαίνοντας καθένας μόνος του, θα παραγκωνιστούμε από τις παγκόσμιες δυναμικές. Το να μείνουμε ενωμένοι είναι η καλύτερη ευκαιρία μας να τις επηρεάσουμε και να υπερασπιστούμε τα κοινά συμφέροντα και τις αξίες μας. Θα δράσουμε από κοινού, όποτε είναι δυνατόν, σε διαφορετικούς ρυθμούς και ένταση όταν χρειάζεται, ενώ παράλληλα θα κινούμαστε προς την ίδια κατεύθυνση, όπως έχουμε κάνει και στο παρελθόν στο πλαίσιο της Συνθήκης και αφήνοντας την πόρτα ανοιχτή για όσους επιθυμούν να ενταχθούν αργότερα. Η Ένωσή μας είναι αδιάσπαστη και αδιαίρετη». Σ’ αυτή την αποστροφή από το σχέδιο δήλωσης που καλούνται να υπογράψουν σήμερα οι ηγέτες των 27 της Ε.Ε. στη Ρώμη, στην πανηγυρική σύνοδο για τα 60χρονα της Ένωσης, συμπυκνώνεται η σχιζοειδής αντίφαση στην οποία βρίσκονται: είναι μια διακήρυξη πίστης στην ενότητα ως όρου επιβίωσης της Ε.Ε. στο νέο παγκόσμιο περιβάλλον, αλλά και μια αναγγελία πολυδιάσπασης και κατακερματισμού. Ουσιαστικά, προτείνεται να εξελιχθεί η Ε.Ε. σε μια «συνομοσπονδία ενώσεων». Κάθε επιμέρους «ένωση» θα συγκροτείται από κράτη που επιλέγουν (ή τους επιβάλλονται) διαφορετικοί ρυθμοί, βαθμοί και χρόνοι συμμετοχής στην ευρωπαϊκή ολοκλήρωση.
Το γερμανικό «διαίρει και βασίλευε»
Στο σχέδιο δήλωσης, για προφανείς λόγους υπέρβασης της αντίδρασης ορισμένων χωρών, αλλά και έκθεσης στην ευρωπαϊκή κοινή γνώμη, αποφεύχθηκε η χρήση του όρου «Ευρώπη των πολλών ταχυτήτων» (ή των «πολλών επιλογών», όπως αντιπρότεινε ο Έλληνας πρωθυπουργός), παρ’ ότι όλο το προηγούμενο διάστημα υποστηρίχθηκε κατά κόρον και επισημότατα από τους κορυφαίους της Ε.Ε. Επιλέχτηκαν λέξεις ηπιότερες και σ’ ένα βαθμό παραπλανητικές. Ωστόσο, η πανηγυρική σύνοδος της Ρώμης, άλλοτε πρωτεύουσας της κραταιάς Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας στην οποία οδηγούσαν όλοι οι δρόμοι κατά το λατινικό απόφθευγμα, θα καταγραφεί πιθανότατα ως το σημείο από το οποίο θα χωρίσουν οι δρόμοι πολλών χωρών της Ε.Ε.
Το παράδοξο είναι ότι αυτό αποτελεί μια επιλογή που δεν την επέβαλαν τόσο οι «νέες χώρες» της Ένωσης ή οι αδύναμοι κρίκοι της στον «σπάταλο Νότο» της των οποίων πολλές από τις μεγάλες προσδοκίες έχουν διαψευστεί. Είναι στρατηγική της χώρας που κατ’ εξοχήν ωφελήθηκε από τη μέχρι τώρα πορεία της ευρωπαϊκής ενοποίησης: της Γερμανίας. Είναι η γερμανική ηγεσία που επέλεξε να φρενάρει την ομοσπονδιοποίηση της Ε.Ε., θέλοντας να κρατήσει όλα τα δυνατά οφέλη που αντλεί από την ενοποίηση χωρίς όμως να αναγκαστεί να μοιραστεί έστω κι ένα μικρό μέρος απ’ αυτά με τους υποτιθέμενους εταίρους της. Ίσως, τελικά, ισχύει το κλισέ «διαίρει και βασίλευε»…
Έτσι, το τετράπτυχο των στόχων της πορείας της Ε.Ε. την επόμενη δεκαετία- ασφάλεια, ευημερία και βιώσιμη ανάπτυξη, κοινωνική Ευρώπη, ισχυρότερος παγκόσμιος ρόλος της Ε.Ε.- το οποίο αποτυπώνεται στο σχέδιο δήλωσης των 27 της Ε.Ε., είναι μια συμπύκνωση της γερμανικής, αλά καρτ ενοποίησης.
Υπεράνω όλων άμυνα και ασφάλεια
Ο πρώτος και ο τέταρτος στόχος- ασφάλεια και παγκόσμιος ρόλος- εκφράζουν την επιλογή στρατιωτικοποίησης, αστυνομικής επιτήρησης, ελέγχου των μεταναστευτικών ροών και «νατοποίησης» της Ε.Ε., με την απόκτηση ενιαίας διπλωματικής έκφρασης και, κυρίως, ενός ενιαίου αμυντικού βραχίονα. Σ’ αυτούς τους στόχους ενδεχομένως υποβόσκει και η φιλοδοξία υποκατάστασης του ηγεμονικού ρόλου των ΗΠΑ στο ΝΑΤΟ, αν επαληθευθούν οι φόβοι της ευρωπαϊκής ελίτ ότι η νέα αμερικανική ηγεσία θα θελήσει να παζαρέψει από μηδενική βάση, και ερήμην της Ευρώπης, τις ισορροπίες ισχύος και συνδιαλλαγής τόσο με τη Μόσχα όσο και με το Πεκίνο. Εφόσον οι αμυντικές φιλοδοξίες της Ε.Ε. ορίζουν εμμέσως ως πρωταρχική «απειλή» τη Ρωσία, αυτές δεν είναι πλέον συμβατές με τις νέες γεωπολιτικές προτεραιότητες των ΗΠΑ. Έτσι, η σπουδή της ευρωπαϊκής ηγεσίας να εξελιχθεί σε έναν ενιαίο, ισχυρό παγκόσμιο διπλωματικό και αμυντικό πόλο μπορεί να οδηγήσουν στο αντίθετο από το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα: σε μια απομόνωση από τις διεργασίες των άλλων τριών ισχυρότερων πόλων της παγκόσμιας σκηνής- ΗΠΑ, Κίνας, Ρωσίας. Κι αυτό δεν θα αρέσει καθόλου σε ορισμένες χώρες μέλη της Ε.Ε.
Ο δεύτερος στόχος στο τετράπτυχο της δήλωσης της Ρώμης, η ευημερία και η βιώσιμη ανάπτυξη, υποστηρίζεται μόνον από ευχές και κλισέ. Με εξαίρεση την ενιαία αγορά, που είναι σε μεγάλο βαθμό διαμορφωμένη και της οποίας η διακηρύσσεται η «ακεραιότητα», αποφεύγεται η παραμικρή καινούργια ιδέα για το πώς θα συνεχιστεί η Οικονομική και Νομισματική Ένωση των 19, για το αν και πώς αυτή θα γίνει ΟΝΕ των 20 ή των 25, για το αν και πότε θα ενσωματωθούν στις Συνθήκες της Ε.Ε. οι βασικοί μηχανισμοί δημοσιονομικής και οικονομικής ενοποίησης της Ευρωζώνης, όπως ήταν μέχρι πρότινος η πρόταση της Κομισιόν. Η αποσιώπηση προδίδει ότι στην «Ευρώπη των πολλών ταχυτήτων» η Ευρωζώνη θα συνεχίσει να λειτουργεί σαν μια άτυπη ένωση εντός της ένωσης.
«Κοινωνική Ευρώπη» ή κοινωνικό ντάμπινγκ;
Όσο για τον τρίτο στόχο της δήλωσης της Ρώμης, την «Κοινωνική Ευρώπη», γύρω από τον οποίο η ελληνική κυβέρνηση προσπάθησε να κάνει «θόρυβο» χωρίς ιδιαίτερη επιτυχία, με στόχο να εκμαιεύσει μια έμμεση στήριξη της θέσης στις διαπραγματεύσεις με το κουαρτέτο για τα εργασιακά, οι 27 απλώς ανακατεύουν τη «σούπα»: το αρχικό κείμενο της δήλωσης ουσιαστικά επιδεινώθηκε αφού απέναντι στην «οικονομική και κοινωνική πρόοδο, τη συνοχή και τη σύγκλιση» ορθώθηκε ως αντίστιξη η «ακεραιότητα της ενιαίας αγοράς», που προφανώς απειλείται από ενδεχόμενες… υπερβολικές δόσεις σύγκλισης. Παρά τις πληθωρικές δηλώσεις Γιούνκερ και άλλων Ευρωπαίων αξιωματούχων περί καθολικής ισχύος του «ευρωπαϊκού κοινωνικού κεκτημένου», τις οποίες η κυβέρνηση εμφανίζει ως «επιτυχίες», στη δήλωση δεν υπάρχει η παραμικρή αναφορά στον «Ευρωπαϊκό Πυλώνα Κοινωνικών Δικαιωμάτων» που υποτίθεται ότι προωθεί η Κομισιόν, ούτε καν μια ανώδυνη αναφορά σε «ευρωπαϊκό κοινωνικό μοντέλο». Ίσως γιατί στην πραγματικότητα αυτό απλώς δεν υπάρχει. Αντιθέτως, η δήλωση των 27 υπερασπίζεται την «ποικιλία των εθνικών κοινωνικών μοντέλων». Αυτό σημαίνει πολύ απλά ότι στην «Κοινωνική Ευρώπη» χωρούν τόσο το μνημονιακό καθεστώς εξουδετέρωσης και ουσιαστικής κατάργησης των συλλογικών συμβάσεων όσο και ο νόμος Ελ Κομρί στη Γαλλία που αποτελεί το νέο ισχυρό όπλο των εργοδοτών στη μάχη εξουδετέρωσης των συνδικάτων. Η δήλωση των 27 σ’ αυτό το πεδίο μπορεί να αποδειχθεί η κερκόπορτα για τη νομιμοποίηση του μισθολογικού και κοινωνικού ντάμπινγκ σε όλη την κλίμακα της Ε.Ε.