Δικαιολογημένα χαμογελά και χαίρεται η ΝΔ γιορτάζοντας τα πεντηκοστά γενέθλιά της. Είναι το μοναδικό κόμμα , που ιδρύθηκε μετά τη μεταπολίτευση, καταγράφοντας συνεχή παρουσία ως κυβέρνηση είτε ως αξιωματική αντιπολίτευση. Παντός καιρού ανθεκτικός κομματικός σχηματισμός, που διατηρεί ψηλά την επιρροή και την εκλογική του δύναμη διαχρονικά. Παρά τις διακυμάνσεις όλα αυτά τα χρόνια ανάμεσα σε νίκες και ήττες. Με δυο εξαιρέσεις το 2012 και το 2015, σε κείνο το διπλό «εκλογικό σεισμό» της μνημονιακής περιόδου.
Μια πορεία, που συνεχίζεται ως σήμερα , αφού στις τελευταίες εκλογές επανέλαβε ό,τι είχε πετύχει εκλογικά ο ιδρυτής της ΝΔ . Να κερδίσει δυο διαδοχικές εκλογικές μάχες (2019 και 2023), αυξάνοντας ταυτόχρονα τα εκλογικά ποσοστά σε μια επανεκλογή κυβερνήσεων. Επιπλέον, να σχηματίσει αυτοδύναμη κυβέρνηση «σπάζοντας» για πρώτη φορά τον λεγόμενο πλήρη δικομματισμό . Δηλαδή, την ύπαρξη δυο πολιτικών φορέων , που μπορούν να διεκδικούν στις κάλπες εξίσου τη εξουσία. Εξαιρώντας τις ειδικές συνθήκες των πρώτων μεταδικτατορικών βουλευτικών (1974) , κατά τις διπλές εκλογές του Μαΐου – Ιουνίου 2023 , η αποκαλούμενη «ψαλίδα» από το δεύτερο κόμμα έσπασε τα ρεκόρ όλων των προηγούμενων εκλογικών προβαδισμάτων (άγγιξε το 23%).
Εδραίωσε έτσι την κυριαρχία της, εν μέσω μιας πρωτοφανούς επικοινωνιακής καταιγίδας και κινούμενη μεταξύ νεοφιλελευθερισμού και πατερναλισμού.
***************
Μια δημοσιογραφικού τύπου απάντηση για τη μακροβιότητα, την ανθεκτικότητα και την κυριαρχία σήμερα δεν είναι εφικτή. Απαιτεί να διατρέξεις ολόκληρες ιστορικές περιόδους από τη μεταπολίτευση , μέχρι πίσω στην προχουντική περίοδο . Ακόμη ως τη συγκρότηση των νεοελληνικών κοινοβουλευτικών κομμάτων. Τότε ,που συνεκτικοί κρίκοι ήταν οι πελατειακές ενώσεις, η οικογενειοκρατία, η πρόσδεση σε κάποια προστάτιδα Μεγάλη Δύναμη και άλλα συναφή γνωστά στην ιστορία.
Παραδόξως και σε διαφορετικούς , φυσικά, βαθμούς μερικοί απ΄ αυτούς τους συνδετικούς κρίκους ανιχνεύονται και σήμερα στη ΝΔ. Σε συνδυασμό , βεβαίως, με τα νεότερα και σύγχρονα χαρακτηριστικά των party economicus και της διευρυμένης διαπλοκής του «do ut des» ( «δούναι και λαβείν» ).
Μια έμμεση , όμως , απάντηση μπορεί να δώσει η ιδεολογική ταυτότητα της ΝΔ . Κάτω από μια ασαφή ομπρέλα στεγάζονται περίπου τόσες ιδεολογικές παραλλαγές του «φιλελευθερισμού» , όσες και οι αρχηγοί της. Αυτή η μεταβλητή του ηγέτη, εκτός των άλλων, υπογραμμίζει ότι πρόκειται για ένα κατεξοχήν αρχηγικό κόμμα.
Παραμένοντας με τα ιδρυτικά δομικά στοιχεία και ονομαστικά η ίδια ιδεολογία («φιλελευθερισμός») διάφοροι συνοδευτικοί κάθε φορά προσδιορισμοί μεταλλάσσουν τη φυσιογνωμία της. Οι μεταμορφώσεις και οι παλινδρομήσεις της, αν ιδωθούν στην πορεία του μισού αιώνα , είναι ένα από τα «μυστικά» των επιτυχιών της. Η ΝΔ προσπαθεί να συμμορφώνεται με τις γενικές τάσεις που επικρατούν και να προσαρμόζεται αργά ή γρήγορα.
Αυτό είναι το γενικό πλαίσιο μέσα στο οποίο μπορούν να ερμηνευτούν οι διαφορές μεταξύ των πολιτικών του ιδρυτή της Κ. Καραμανλή και του Κ. Μητσοτάκη. Του Α. Σαμαρά και του Κυρ. Μητσοτάκη για να παραμείνουμε μόνο σε αυτούς.
Με φόντο, εννοείται , την υψηλών προδιαγραφών τέχνη του διαχειριστικού κυβερνητισμού , την τεχνογνωσία ανάληψης και νομής εξουσίας. Ας προσθέσουμε σε αυτά ένα άλλο ,απλουστευτικά διατυπωμένο, χαρακτηριστικό. Το κόμμα ως επαγγελματικός εκλογικός μηχανισμός. Με ό,τι συνεπάγεται αυτό σε μετακινήσεις, αντιφάσεις, στοχεύσεις και όλα τα συναφή.
************
Οι ιδεολογικές ταυτότητες των κομμάτων παραμένουν, μέχρι τυχόν αλλαγές και μεταλλαγές, περίπου οι ίδιες. Το ζήτημα είναι πως μεταφράζονται οι αρχές τους σε πράξεις και εφαρμόσιμες πολιτικές. Δεν είναι σαν τα εκλογικά προγράμματα , που εξαγγέλλονται για ν΄ αραχνιάζουν συνήθως στα συρτάρια.
Μια εξαντλητική ματιά, όμως, στις ιδεολογικές αρχές της ΝΔ δείχνει ότι προσομοιάζουν οι με προεκλογικές εξαγγελίες.
Η ΝΔ αυτοπροσδιορίζεται σήμερα ιδεολογικο-πολιτικά ως κόμμα του «κοινωνικού φιλελευθερισμού». Μέχρι να πιστοποιηθεί μ΄ αυτή την ταυτότητα είχαν εκδοθεί και άλλες από τους διαφορετικούς ηγέτες της.
Εν αρχή ην ο «ριζοσπαστικός φιλελευθερισμός» του πρεσβύτερου Καραμανλή. Διαμορφώθηκε το 1977-79 (προσυνέδριο και 1ο συνέδριο της Χαλκιδικής ). Τότε, που η συντηρητική παράταξη εμφανίζεται με μια κομματική μορφή ανανεωμένη και σε ρήξη με την προχουντική μητρική ΕΡΕ. Προφανώς, με την οριοθέτηση αυτή ουκ ολίγοι , με προϋπηρεσία στο κράτος της Δεξιάς, θ’ ανατρίχιασαν . Ιδιαίτερα με την επεξήγηση του Καραμανλή ότι η νέα ταυτότητα «ευρίσκεται μεταξύ του παραδοσιακού φιλελευθερισμού και του δημοκρατικού σοσιαλισμού». Αλλά το είπε ο παντοδύναμος ηγέτης , συμμορφώθηκαν και αποφασίστηκε.
Επιγραμματικά η «φιλελευθεροποίηση» της ΝΔ κινούνταν σε τρεις άξονες: ισονομία – ισοπολιτεία (Κράτος Δικαίου), ανάπτυξη της ελεύθερης οικονομίας (Φιλελευθερισμός) , το κοινωνικό κράτος και τη λαϊκή συμμετοχή στην κατανομή του εθνικού προϊόντος (ριζοσπαστικός φιλελευθερισμός).
Αναλόγως με την εννοιολόγηση των όρων και τις εφαρμόσιμες πολιτικές είναι διακριτός ένας συγκερασμός μεταξύ ελεύθερης αγοράς και κρατικής παρέμβασης. Δεν είναι του παρόντος που έκλινε η πλάστιγγά στην άσκηση της εξουσίας ως το 1980 (από τη γνωστή αυταρχική δημοκρατία , ως τη «σοσιαλμανία» και την «κατάργηση της πάλης των τάξεων» από τον υπουργό Εργασίας)…
Δεν χρειάστηκε κομματικό συνέδριο για να έλθει η πρώτη διαφοροποίηση. Ο Γ. Ράλλης, διάδοχος στην ηγεσία της ΝΔ μετά την μεταπήδηση Καραμανλή στην Προεδρία της Δημοκρατίας, επέφερε μια μικρή αλλαγή. Πρόσθεσε το χαρακτηρισμό «δημοκρατικός» στο «ριζοσπαστικό φιλελευθερισμό» .
Θέλησε έτσι να δώσει ένα στίγμα ως βασικός εκφραστής της «πεφωτισμένης», εναντίον της «παραδοσιακής» Δεξιάς στο εσωτερικό του κόμματος. Την τελευταία προσωποποιούσε ο Ε. Αβέρωφ.
Ο ραλλο-αβερωφικός πόλεμος είχε ξεκινήσει με τη διαπάλη για τη διαδοχή. Θα μαίνεται, σε διάφορα μέτωπα, με νίκες, ήττες και συμβιβασμούς των αντιπάλων επί δυο χρόνια (1979-1981). Αυτό θα εκδηλωθεί και σ΄ ένα έκτακτο συνέδριο για να ψηφιστεί το εκλογικό πρόγραμμα, ενόψει των εκλογών του 1981. Αργότερα θα πάρει άλλες μορφές.
Αυτό που ενδιαφέρει εδώ είναι ότι απέναντι στο «ριζοσπαστικό δημοκρατικό φιλελευθερισμό» ο Ε. Αβέρωφ εμφανίζεται θιασώτης του «εθνικόφρονος δημοκρατικού φιλελευθερισμού»!
Όταν διαδέχτηκε στην ηγεσία τον Γ. Ράλλη η δεξιά στροφή του, που θύμιζε και το αντικομμουνιστικό μανιφέστο του «Φωτιά και τσεκούρι», προκάλεσε μια διαρκή σύγκρουση με τους «ανανεωτές» στο κόμμα του. Και δεν προερχόταν μόνο από τους «ραλλικούς».
Αυτό που δεν είχε αντιληφθεί το επιτελείο Αβέρωφ υπό την ηγεσία του (1981-1984) ήταν πως στην κοινωνία έπνεαν πλέον άλλοι άνεμοι. Ήταν ευδιάκριτο ήδη και το ρεύμα του νεοφιλελευθερισμού με ισχυρούς εκπροσώπους στη ΝΔ.
Ο «εθνικολαϊκιστικός» φιλελευθερισμός του Αβέρωφ, παρά τα κομματικά οργανωτικά επιτεύγματά του , δεν είχε εκλογικά αποτελέσματα.
******************
Η αλλαγή σελίδας έγινε από τη νέα ηγεσία του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη. Ήδη από την ανάληψή της με το μανιφέστο του «Μια πρόταση ελευθερίας» η ΝΔ αλλάζει ιδεολογικό στίγμα. Θα επικυρωθεί στο 2ο συνέδριο του κόμματος (1986).
Πρακτικά θα επιβεβαιωθεί και κατά την πρωθυπουργία του (1990-1993). Θα εκφράσει αλά ελληνικά το ρεύμα της Νέας Δεξιάς , όπως έχει διαμορφωθεί ήδη στον αγγλοσαξονικό κόσμο. Ο «ριζοσπαστικός φιλελευθερισμός» χρωματίστηκε από το νεοφιλελευθερισμό (περιορισμός του δημόσιου τομέα και του παρεμβατικού κράτους, απορρύθμιση της οικονομίας, ιδιωτικοποιήσεις κτλ) .
Έτσι , αναδεικνύεται μια ταυτότητα με συγκερασμό του μητσοτακικού νεοφιλελευθερισμού και του καραμανλικού φιλελευθερισμού. Μεταξύ της αγοραίας οικονομίας και της κρατικής παρέμβασης στα κληρονομημένα συντηρητικά πρότυπα.
Δεν απουσίαζαν και οι ακραιφνείς νεοφιλελεύθεροι , με αποτέλεσμα το ασαφές ιδεολογικό κληρονομημένο στίγμα , να θολώνει ακόμη περισσότερο. Αυτό δεν εμπόδισε , όμως, και τις εκδηλώσεις εθνικολαϊκισμού (Μακεδονικό κα).
Ο επόμενος αρχηγός Μ. Έβερτ (1993-1997) αποκήρυξε το νεοφιλελευθερισμό επιστρέφοντας στην καραμανλική ορθοδοξία. Στο 3ο συνέδριο το νέο που προσκόμισε ήταν ένα συνθηματικού τύπου πρόταγμα ( «εμπρός για μια ειρηνική επανάσταση» ), συνοδευόμενο από μία σειρά προτάσεων για αλλαγές στη λειτουργία του κράτους. Απέναντί τουβρέθηκε και το συγγενές κόμμα Σαμαρά (Πολιτική Άνοιξη) και οι διαγραφέντες από τη ΝΔ (Σουφλιάς, Ανδριανόπουλος, Μάνος κα).
Το ιδεολογικό στίγμα που δεν έφερε ο Έβερτ θα προσδώσει ο διάδοχός του Κώστας Καραμανλής (1997-2009) . Πρόκειται για μίγμα κοινωνικού φιλελευθερισμού και «αδογμάτιστου ρεαλισμού» , προκειμένου να καθιερωθεί η ΝΔ ως κόμμα του μεσαίου χώρου.
Η νέα ταυτότητα έχει περιγραφεί σε κείμενα, ομιλίες και ντοκουμέντα από 1998 και μετά . . Με τον ένα ή άλλο τρόπο σφράγισε και τα τέσσερα συνέδρια που συνήλθαν στη διάρκεια της θητείας του Ο φιλελευθερισμός της περιόδου διακηρυκτικά ήταν «η ιδεολογία του μέτρου και της μεσότητας…» Ο μεσαίος χώρος «σημαίνει μια πολιτική που θα συνδυάζει τον πραγματισμό και την κοινωνική ευαισθησία . Έν κατακλείδι ο μεσαίος χώρος είναι ο χώρος συνάντησης όλων των σύγχρονων ρευμάτων της κοινωνίας» .
Με μια έννοια πρόκειται για μια «από-ιδελογικοποίηση». Με σημαία τη διασταλτική έννοια του μεσαίου χώρου και την επιτυχή επικοινωνιακή στρατηγική κατακτήθηκαν δυο κυβερνητικές πλειοψηφίες (2004 και 2007). Κάποιοι ονόμασαν την απομάκρυνση από τον κλασικό φιλελευθερισμό - το μητσοτακικό νεοφιλελευθερισμό και την προσέγγιση σε μια σύγχρονη σκέψη για την οικονομία της αγοράς ως «τρίτο δρόμο» μεταξύ παραδοσιακής Δεξιάς και Νέας Δεξιάς.
******************
Μετά την παραίτηση του νεότερου Καραμανλή ήρθε η ώρα του «κοινωνικού φιλελευθερισμού» κοπής του Α. Σαμαρά . Τον περιέγραψε ο ίδιος στο 8ο συνέδριο (2010), αφού σε πρώτη φάση προσέδωσε σ΄ αυτόν εθνικο-λαϊκιστικά χαρακτηριστικά. Με την πολιτική του κατά των μνημονίων και για τις αντιπολιτευτικές ανάγκες στην αντιπαράθεση με το ΠΑΣΟΚ του Α. Παπανδρέου.
Σε δεύτερη φάση , με τη συγκατάθεση στο μνημόνιο , τη συγκυβέρνηση Παπαδήμου και την ψήφιση των μνημονιακών διατάξεων συντελούνται και άλλες αλλαγές στην ιδεολογική ταυτότητα της ΝΔ. Με λόγους και πράξεις έγινε διακριτή η δεξιά στροφή και «κερασάκι» την ενσωμάτωση εκπροσώπων της ακροδεξιάς.
Κάτω από την ευρύτατη σκέπη του «κοινωνικού φιλελευθερισμού» προβάλλεται ο νεοφιλελευθερισμός , που επενεργεί , υποτίθεται , προς όφελος του έθνους. Το νεοφιλελεύθερο μοντέλο ενδεδυμένο με τα εθνικά χρώματα! Προς ενίσχυση υπήρχε και το σαμαρικό σύνθημα για τη «Νέα Μεταπολίτευση». Μαζί με κείνο του 9ου συνεδρίου (2013) «Νέα Δημοκρατία – Νέα Ελλάδα».
Η ΝΔ καταγράφεται ως ένα νεοφιλελεύθερο κόμμα αμιγώς δεξιό , απέχοντας από την καραμανλική στρατηγική του «μεσαίου χώρου». Με ορισμένα μάλιστα χαρακτηριστικά , που προσιδιάζουν σε ακροδεξιό εθνικολαϊκισμό.
Η στόχευση για εκλογικές επιτυχίες της νέας Δεξιάς του Σαμαρά κατέρρευσε παταγωδώς, μαζί με το δικομματισμό, λόγω και των γνωστών συγκυριών…
****************
Στα επόμενα συνέδρια και μέχρι σήμερα ,υπό την ηγεσία του Κυριάκου Μητσοτάκη, ο θολός «κοινωνικός φιλελευθερισμός» παραμένει ως κορωνίδα της ιδεολογίας του κόμματος. Αναλύεται γλαφυρά στις διακηρύξεις για τα 50χρονα της ΝΔ. Εκεί , όπου αποκηρύσσεται ξανά ο νεοφιλελευθερισμός. Αλλά τι σημαίνει επί του πρακτέου και πως μεταφράζεται σε άσκηση πολιτικής είναι ένα άλλο μεγάλο κεφάλαιο.
Για την ιστορία απλώς να προσθέσουμε ότι ο φιλόσοφος της παράταξης Κ. Τσάτσος, σε μια εξομολογητική έκρηξη , μετά την αποχώρηση του Κ. Καραμανλή , έγραφε : «Δεν είχε ποτέ (ο Καραμανλής) το αίσθημα του κόμματος…. Αν ίδρυσε δυο φορές κόμμα (εννοεί την ΕΡΕ το 1956 και τη ΝΔ το 1974), αυτό το έκανε γιατί στη δημοκρατία, για να φθάσεις ν΄ ασκήσεις εξουσία, το κόμμα είναι απαραίτητο…»
Περιγράφοντας μ΄ αυτό τον τρόπο τις σχέσεις Καραμανλή-κόμματος ο θεωρητικός του καραμανλισμού, στον οποίο ορκίζονται όλοι οι διάδοχοί του, έδωσε ένα σαφές διαχρονικό στίγμα. Την άσκηση της εξουσίας είτε την αναμονή για άσκησής της. Αυτή είναι μια δραστική συγκολλητική ουσία για την ιδεολογία και τις πρακτικές του κατεξοχήν κόμματος της εκάστοτε ελίτ . Αν και όλα γίνονται στ΄ όνομα των οπαδών , της κοινωνίας, της προόδου και της Ελλάδας …