Επιβιβάστηκα πολύ πρωί στο λεωφορείο Νο. 39Α που κάνει στάση έξω από τον κεντρικό σιδηροδρομικό σταθμό της Χαϊδελβέργης και με κατεύθυνση προς τα δυτικά και μετά από 6 στάσεις, μέσα σε ένα πραγματικά μαγευτικό φυσικό τοπίο στο βουνό έφτασα στην είσοδο του European Molecular Biology Laboratory, EMBL (Ευρωπαϊκού Εργαστηρίου Μοριακής Βιολογίας). Εκεί, δηλαδή, όπου χτυπάει η “καρδιά” της Μοριακής Βιολογίας στην Ευρώπη. Ο στόχος μου αυτή τη φορά ήταν να δω από κοντά το «φρέσκο» Imaging Center (EMBL IC), που αποτελεί τη νεότερη προσθήκη στις κεντρικές εγκαταστάσεις του EMBL στη Χαϊδελβέργη, το οποίο εγκαινιάστηκε τον περασμένο Ιούνιο.
Είχα ήδη διαβάσει πως ο κύριος στόχος της δημιουργίας του κέντρου είναι να καταστήσει προσιτές σε επιστήμονες από τον ακαδημαϊκό χώρο και τη βιομηχανία σε όλο τον κόσμο, τις τεχνολογίες αιχμής στην απεικόνιση οργανισμών. Η προηγμένη μικροσκοπία αποτελεί μια βασική τεχνολογική διεργασία για τις βιοεπιστήμες και οι πρόσφατα ανεπτυγμένες τεχνολογίες στο πεδίο δίνουν τη δυνατότητα άμεσης οπτικοποίησης του μοριακού μηχανισμού της ζωής in situ για πρώτη φορά. Ωστόσο, δεν έχουν όλοι οι επιστήμονες πρόσβαση στις “cutting edge” τεχνολογίες απεικόνισης, καθώς οι συσκευές είναι ακριβές, η εγκατάσταση τους είναι πολύπλοκη και τόσο η σωστή χρήση, όσο και η συντήρηση απαιτούν ειδικές γνώσεις.
Και εδώ ήρθε το Κέντρο για να καλύψει, μέσω ανοικτής πρόσβασης, όλες τις ανάγκες των ερευνητών στη μικροσκοπία, από την εκπαίδευση χρηστών των προηγμένων οργάνων με διαφορετικά επίπεδα τεχνογνωσίας, μέχρι την παροχή tailor made υποστήριξης έργου κατά τη διάρκεια ενός πλήρους πειραματικού κύκλου, δηλαδή, από την προετοιμασία του δείγματος έως την ανάλυση δεδομένων εικόνας. «Αυτό ακριβώς είναι το τρίπτυχο που χαρακτηρίζει το Κέντρο Απεικόνισης: η παροχή υπηρεσιών, η ανάπτυξη τεχνολογίας απεικόνισης οργανισμών και η εκπαίδευση», εξηγεί η Stephanie Alexander που είναι Συντονίστρια Έρευνας και Υπηρεσιών στο Κέντρο Απεικόνισης EMBL, η οποία, μαζί με την Anna Steyer που είναι ειδική στην Κρυο-ηλεκτρονική Τομογραφία στο EMBL, ανοίγουν για πρώτη φορά σε ελληνίδα δημοσιογράφο την πόρτα του Κέντρου για να με ξεναγήσουν.
«Δεν χρειάζεται να είσαι εξπέρ για να έρθεις εδώ να κάνεις έρευνα χρησιμοποιώντας ένα μικροσκόπιο που δεν βρίσκεις έξω. Εμείς σε συμβουλεύουμε για τη καλύτερη λύση. Μπορείς να μας αφήσεις απλά το δείγμα σου και να φύγεις και εμείς αργότερα να σου δώσουμε τα αποτελέσματα ή να παραμείνεις, να εκπαιδευτείς και να κάνεις μόνος σου την έρευνα», συμπληρώνει η Dr. Stephanie Alexander, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στην εκπαίδευση, η οποία είναι μια από τις βασικές αποστολές του EMBL. Το EMBL IC ιδρύθηκε όχι μόνο για να παρέχει ανοιχτή πρόσβαση σε τεχνολογίες μικροσκοπίας αλλά και για να επεκτείνει τη γνώση σχετικά με τον χειρισμό αυτών των τεχνολογιών και τις σχετικές ροές εργασίας εντός της επιστημονικής κοινότητας.
Η ίδια μού εξηγεί πως τα τελευταία 15 χρόνια, όπου αναπτύχθηκαν νέα μικροσκόπια ειδικά για απεικόνιση και απεικόνιση υπερ-ανάλυσης οργανισμών στο EMBL, τα αιτήματα των ερευνητών για χρήση αυτής της τεχνολογίας αιχμής αυξήθηκαν σημαντικά. Ταυτόχρονα, το EMBL διέκρινε μια τεράστια ανάγκη σε όλη την Ευρώπη για χρήση της κρυο-ηλεκτρονικής μικροσκοπίας που αναπτύχθηκε εσωτερικά. Έτσι, ο Dr. Jan Ellenberg, επικεφαλής της Μονάδας Κυτταρικής Βιολογίας και Βιοφυσικής και ο Dr. Christoph Müller, επικεφαλής της Μονάδας Δομικής και Υπολογιστικής Βιολογίας, προκειμένου να καλύψουν αυτές τις ανάγκες πρότειναν τη δημιουργία μιας μορφής “κέντρου εξυπηρέτησης” ερευνητών, ένα “one stop shop” για όλες τις ανάγκες απεικόνισης. Και έτσι γεννήθηκε η ιδέα για το Κέντρο Απεικόνισης EMBL.
Η καλαισθησία συναντά τη λειτουργικότητα
Είχα ήδη εντυπωσιαστεί από τη μοντέρνα αρχιτεκτονική αντίληψη του κτιρίου πριν καν εισέλθω στο εσωτερικό του. Πρόκειται για ένα γυάλινο κτίριο που καλύπτει έκταση 6.200 τ.μ. και εκτείνεται σε τρία επίπεδα. Ο χώρος πάνω στον οποίο οικοδομήθηκε λειτουργούσε μέχρι πρότινος ως ένα υπαίθριο πάρκινγκ.
Οι τζαμαρίες που καλύπτουν σχεδόν ολόκληρο το κτίριο όχι μόνο προσφέρουν φυσικό φωτισμό και διαφάνεια, αλλά φέρνουν σε επαφή τους εργαζομένους ερευνητές με τους επισκέπτες. «Είναι σημαντικό η Έρευνα και η Επιστήμη να είναι σε άμεση επαφή με την κοινωνία και τους πολίτες, μιας και μας αφορά όλους μας», σχολιάζει η Dr.Anna Steyer.
credits: EMBL
Κατά την είσοδό του στο κτίριο το βλέμμα του επισκέπτη τραβάει το φωτεινό εσωτερικό αίθριο στο κάτω επίπεδο, όπου θα φιλοξενηθεί μόνιμα μια έκθεση, η οποία θα ανοίξει στις αρχές της επόμενης χρονιάς προσκαλώντας το κοινό να γνωρίσει τον «Κόσμο της Μοριακής Βιολογίας». Σύμφωνα με τις ξεναγούς μου, το κτίριο αποτελεί έμπνευση των αρχιτεκτόνων Gerstner και Hofmeister στη Χαϊδελβέργη, οι οποίοι κέρδισαν τον σχετικό διαγωνισμό το 2016 και έθεσαν τον θεμέλιο λίθο του EMBL IC στα τέλη του 2018. Το κέντρο παραδόθηκε στα χέρια των ερευνητών 2021 με συνολικό κόστος 30 εκατομμυρίων ευρώ, το οποίο καλύφθηκε από την Γερμανική και την Ομοσπονδιακή Κυβέρνηση, από εταίρους του κλάδου (Carl Zeiss Microscopy, Leica Microsystems and Thermo Fisher Scientific), καθώς και από δωρεές των Boehringer Ingelheim Foundation και HeidelbergCement.
Η “καρδιά” του κτιρίου, μέσα στο οποίο βρισκόμαστε, είναι το διώροφο Cryo Hall, που φιλοξενεί και προστατεύει από περιβαλλοντικούς κραδασμούς τα ευαίσθητα κρυοηλεκτρονικά μικροσκόπια. «Ουσιαστικά μιλάμε για την κατασκευή ενός κτιρίου μέσα σε ένα κτίριο, το οποίο αποτελείται από μια συμπαγή πλάκα από σκυρόδεμα 900 m2, πάχους περισσότερο από ένα μέτρο, που υποστηρίζεται από 25 κολώνες που φτάνουν μέχρι και τέσσερα μέτρα βάθος στο έδαφος. Εκεί μέσα φυλάσσονται τα μικροσκόπια. Αυτός ο σχεδιασμός, σε συνδυασμό με περαιτέρω τεχνολογίες ελέγχου κλιματισμού, εγγυάται τις βέλτιστες συνθήκες για απεικόνιση στην υψηλότερη ανάλυση και ακρίβεια», περιγράφει η Stephanie Alexander. Οι υπόλοιποι χώροι αποτελούν εργαστήρια προετοιμασίας δειγμάτων, γραφεία εργασίας, αίθουσες διαλέξεων και εκπαίδευσης.
credits: EMBL
Μέσα στο EMBL IC αυτή τη στιγμή φιλοξενούνται περίπου 20 όργανα high- και super-resolution electron microscopy (EM), light microscopy (LM), correlative light & electron microscopy (CLEM), καθώς και τεχνολογίες μικροσκοπίας που δεν είναι ακόμη διαθέσιμες στο εμπόριο. Στο EMBL IC, η έρευνα και η ανάπτυξη νέων τεχνολογιών γίνεται σε στενή συνεργασία με τους βιομηχανικούς εταίρους του, όπως είναι η ZEISS Group και η Leica Academy. Οι ερευνητές του EMBL IC θα μπορούν να δοκιμάζουν νέες τεχνολογίες απεικόνισης στην έρευνά τους πολύ νωρίτερα και οι εταιρείες θα μπορούν να τροφοδοτούν με αυτές τις εμπειρίες την τεχνολογική τους ανάπτυξη, για να βεβαιωθούν ότι τα νέα προϊόντα που προσφέρουν στους χρήστες επιτυγχάνουν τους ερευνητικούς τους στόχους.
{https://www.youtube.com/watch?v=B1fUcYMVW20}
«Μέσα στο Κέντρο Απεικόνισης βρίσκεται το πρώτο εμπορικά διαθέσιμο MINFLUX από την Abberior Instruments (εταιρεία spin-off του Εργαστηρίου του Νομπελίστα Stefan Hell στο Max-Planck Insitute for Biophysical Chemistry), που επιτρέπει στους επιστήμονες να απεικονίζουν ένα ευρύ φάσμα βιολογικών δειγμάτων (ζωντανά/σταθερά) με χωρική ανάλυση < 5 nm. Αυτό επιτρέπει τη μελέτη μεταξύ άλλων της δομής συμπλεγμάτων πρωτεϊνών όπως οι πυρηνικοί πόροι με πρωτοφανή ανάλυση 3D. Επιπλέον, η παρακολούθηση MINFLUX επιτρέπει τη μελέτη της κίνησης μεμονωμένων μορίων σε ζωντανά κύτταρα με ρυθμό δειγματοληψίας έως και 10 kHz (ένας εντοπισμός κάθε 100 μs, που είναι έως και 100 φορές ταχύτερος από τη συμβατική παρακολούθηση με κάμερα)», προσθέτει η Dr.Alexander.
Πρόσκληση προς τους απανταχού ερευνητές
Μετά από μια πολύ επιτυχημένη πιλοτική φάση το 2021, το Κέντρο ανυπομονεί να υποστηρίξει όσο το δυνατόν περισσότερους ερευνητές και περισσότερα έργα από όλη την Ευρώπη σε βάθος χρόνου. «Οι ερευνητές μπορούν να επικοινωνήσουν με την ομάδα μας, εάν ενδιαφέρονται για τις υπηρεσίες αιχμής που παρέχουμε στην απεικόνιση. Θα χαρούμε να τους βοηθήσουμε και να τους υποστηρίξουμε, να τους προσφέρουμε τεχνικές συμβουλές και προσαρμοσμένη υποστήριξη έργου, καθώς και να τους βοηθήσουμε να επιλέξουν την ευκολότερη διαδρομή για να αποκτήσουν πρόσβαση σε χρηματοδοτικές πηγές για το ερευνητικό έργο τους», παροτρύνει η Dr. Stephanie Alexander.
Το Κέντρο Απεικόνισης EMBL προσκαλεί όχι μόνο Ευρωπαίους, ανάμεσά τους και Έλληνες, αλλά και ερευνητές από όλο τον κόσμο να υποβάλουν τις προτάσεις έργων τους. Η πρόσβαση είναι δυνατή μέσω υποδομών απεικόνισης, συμπεριλαμβανομένων των Instruct-ERIC ή Euro-BioImaging, μέσω προγραμμάτων πρόσβασης EC όπως το iNEXT-Discovery, μέσω υποτροφιών σε νέους επιστήμονες ή με απευθείας αίτηση στο EMBL Η ομάδα σέρβις EMBL IC είναι το πρώτο σημείο επαφής (Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε. ) και μπορεί να καθοδηγήσει τους ενδιαφερόμενους σχετικά με τις διαδρομές πρόσβασης και τις επιλογές τεχνολογίας απεικόνισης για το έργο τους. Για να παρέχεται δίκαιη πρόσβαση σε όλους τους χρήστες, οι προτάσεις αξιολογούνται για την τεχνική σκοπιμότητα τους μέσω των ομάδων εξυπηρέτησης και στη συνέχεια για το επιστημονικό κομμάτι από ανεξάρτητους εξωτερικούς ειδικούς στις τεχνολογίες απεικόνισης.
Το Κέντρο Απεικόνισης θα επιτρέπει σε έως και 300 προσκεκλημένους ερευνητές ετησίως να έχουν πρόσβαση στις καινοτόμες τεχνολογίες μικροσκοπίας. Η επέκταση της πανεπιστημιούπολης στο Kleiner Odenwald που δημιουργήθηκε σε αλληλεπίδραση με τη διαφανή αρχιτεκτονική του Κέντρου δημιουργεί έναν νέο μαγνήτη για τους ενδιαφερόμενους ερευνητές.
«Ο κόσμος της Μοριακής Βιολογίας»
Λίγο πριν φύγω από το Κέντρο κάνω μια τελευταία στάση στη διαδραστική δίγλωσση έκθεση «The World of Molecular Biology» που εκτείνεται σε 800 τετραγωνικά μέτρα συνολικά στο πάνω και κάτω επίπεδο του νέου Κέντρου και στην οποία κλέβει τις εντυπώσεις η τεράστια οθόνη LED. “You don’t always see what’s really there”(Δεν βλέπεις πάντα τι πραγματικά βρίσκεται εκεί), γράφει κάπου σε έναν διάδρομο και αυτό είναι αλήθεια. Η ζωή είναι καταπληκτική. Η ποικιλομορφία που βλέπουμε στα φυτά, τα ζώα και τα μικρόβια γύρω μας προκύπτει από εκατομμύρια διαφορετικές βιοχημικές οδούς που ερμηνεύουν έναν κοινό πυρήνα πληροφοριών. Το να κατανοήσουμε πώς λειτουργούν όλα, από τα γονιδιώματα μέχρι τα οικοσυστήματα, είναι μια τεράστια πρόκληση.
«Η έκθεση θα παρουσιάσει τα μεγάλα και μικρά ερωτήματα που προσπαθούμε να απαντήσουμε, θα προκαλέσει την περιέργεια για τις εσωτερικές λειτουργίες της ζωής και θα τονίσει τη σημασία της βασικής έρευνας», λέει η υπεύθυνη της έκθεσης Dr. Verena Viarisio.
Όταν θα ανοίξει η έκθεση θα φιλοξενήσει το κοινό και τα σχολεία. Οι επισκέπτες θα εξερευνήσουν έναν ζωντανό χώρο ανακάλυψης που γιορτάζει τη μοριακή βιολογία, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στο έργο, τους ανθρώπους και τις τεχνολογίες του EMBL. Η έκθεση θα χωρίζεται σε τρεις ενότητες που θα εισάγουν τους επισκέπτες στο EMBL (‘Spirit of EMBL’), προσκαλώντας τους να ξεκινήσουν ένα ταξίδι, εξερευνώντας την έρευνα EMBL από τα γονίδια μέχρι τα οικοσυστήματα (‘Life is Amazing’) και αναδεικνύοντας τη δύναμη και την ομορφιά της υπερσύγχρονης τεχνολογίας απεικόνισης (‘Seeing is Understanding’).
Λίγα λόγια για το EMBL
Ο Νομπελίστας John Kendrew ήταν ο πρώτος διευθυντής του EMBL, το οποίο ξεκίνησε τη λειτουργία του επίσημα τον Ιούλιο του 1974 στη Χαϊδελβέργη. Η ιδρυτική σύμβαση αυτού του ερευνητικού κέντρου αριστείας υπογράφηκε βάσει μιας διακυβερνητικής συνθήκης 9 ευρωπαϊκών χωρών συν του Ισραήλ. Έκτοτε, ο αριθμός των κρατών μελών αυξήθηκε προοδευτικά, με τη Λιθουανία να γίνεται το 27ο μέλος το 2019, ενώ υποψήφια μέλη είναι η Εσθονία και η Λετονία. Η Ελλάδα προστέθηκε το 1984. Άλλωστε ο 3ος κατά σειρά και ο μακροβιότερος διευθυντής υπήρξε ο αείμνηστος Έλληνας επιστήμονας Φώτης Καφάτος (1993-2205).
Γενική διευθύντρια του EMBL και 5η κατά σειρά είναι η Βρετανίδα βιολόγος Edith Heard, η οποία έχει Ελληνίδα μητέρα. Ανέλαβε τα καθήκοντά της τον Ιανουάριο του 2019 και ασχολείται με την επιγενετική και την αναπτυξιακή βιολογία, διαθέτοντας εμπειρία στη βιολογία των χρωμοσωμάτων. Στο EMBL υπάρχουν σήμερα 80 ανεξάρτητες ερευνητικές ομάδες, με περίπου 1700 άτομα, που εργάζονται σε διαφορετικούς τομείς, όπως είναι η κυτταρική βιολογία και βιοφυσική, η αναπτυξιακή βιολογία, η γενετική και η γενωμική, η δομική και η υπολογιστική βιολογία, κ.ά. Εκτός από τη Χαϊδελβέργη λειτουργούν ακόμη πέντε σταθμοί του EMBL, στη Βαρκελώνη, στο Αμβούργο, στη Γκρενόμπλ, στη Ρώμη και στο Χίνξτον της Αγγλίας. Στο EMBL κανείς ερευνητής δεν εργάζεται με μόνιμη σύμβαση. Όλοι έρχονται με αξιοκρατικά κριτήρια, εκπαιδεύονται μέχρι 9 χρόνια και επιστρέφουν στις χώρες τους ή μετακινούνται σε άλλες χώρες για να υποστηρίξουν την επιστήμη.
Περισσότερες πληροφορίες: https://www.embl.org/about/info/imaging-centre/