Η τελευταία φορά που γράψαμε για τον Δρα. Ιωάννη Λιοδάκη, τον Έλληνα μεταδιδακτορικό υπότροφο της NASA στο Κέντρο Διαστημικών Πτήσεων Marshall (Marshall Space Flight Center), αλλά και Ερευνητή Γ' στο Ινστιτούτο Αστροφυσικής του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ) ήταν τον περασμένο Οκτώβριο, όταν έλαβε υψηλού κύρους χρηματοδότηση ERC Starting Grant από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Έρευνας για να μελετήσει τις ‘μαύρες τρύπες’ του Διαστήματος.
Η επιχορήγηση ύψους 1,5 εκατ. ευρώ θα του επιτρέψει τη δημιουργία και καθοδήγηση μιας νέας ερευνητικής ομάδας, στο Ινστιτούτο Αστροφυσικής του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ) με την έναρξη της νέας χρονιάς.
Στόχος του είναι να χρησιμοποιήσει το Αστεροσκοπείο Σκίνακα και την κοινή ερευνητική υποδομή του Πανεπιστημίου Κρήτης και του ΙΤΕ, για να μελετήσει την προέλευση των βίαιων και εκρηκτικών φαινομένων γύρω από τις υπερμαζικές μαύρες τρύπες. Τώρα ο Δρ. Γιάννης Λιοδάκης αναγνωρίζεται και από την Ακαδημία Αθηνών με το «Βραβείο εις μνήμην Ακαδημαϊκού Ιωάννου Ν. Ξανθάκη».
Το βραβείο απονέμεται «για επιστημονική εργασία από Έλληνα ερευνητή στην ελληνική, αγγλική ή γαλλική γλώσσα στο αντικείμενο της Αστρονομίας, Αστροφυσικής ή των Επιστημών του Διαστήματος».
Η βράβευση του Δρ. Λιοδάκη από την Ακαδημία Αθηνών γίνεται για την δημοσίευση του ως πρώτος συγγραφέας της επιστημονικής εργασίας με τίτλο “Optical polarization from colliding stellar stream shocks in a tidal disruption event” στο Science, που ένα από τα πιο έγκριτα επιστημονικά περιοδικά παγκοσμίως. Η τελετή απονομής θα γίνει κατά τη διάρκεια της πανηγυρικής συνεδρίας, στο Μέγαρο της Ακαδημίας Αθηνών, σήμερα το απόγευμα.
Η ακαδημία Αθηνών από την ίδρυση της το 1927 προάγει τα γράμματα, τις επιστήμες, τις καλές τέχνες, και την επικοινωνία και ανταλλαγή απόψεων μεταξύ ακαδημαϊκών. Κάθε χρόνο βραβεύει ανθρώπους και οργανισμούς που διέπρεψαν κατά την διάρκεια της χρονιάς. Ένα από αυτά τα βραβεία είναι και το «Βραβείο εις μνήμην Ακαδημαϊκού Ιωάννου Ν. Ξανθάκη».
Ο Ιωάννης Ξανθάκης (1904-1994) διατέλεσε καθηγητής της Στρατιωτικής Σχολής Ευελπίδων (1939-1940), καθηγητής Αστρονομίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (1940-1956), και εκλέχθηκε μέλος της ακαδημίας Αθηνών το 1955. Διετέλεσε επίσης δυο φόρες υπουργός γεωργίας (1963,1964) και Πρόεδρος της Εθνικής Αστρονομικής Επιτροπής, της Ελληνικής Μαθηματικής εταιρίας (1965-1972).
Συνεργασία με τη NASA
Η συνεργασία με τη NASA για τον νεαρό Κρητικό αστροφυσικό ξεκίνησε στο πλαίσιο της πρώτης του μεταδιδακτορικής υποτροφίας στο Πανεπιστήμιο του Stanford, όπου συμμετείχε στην ομάδα ενός δορυφόρου πόλωσης ακτινών Χ, που λέγεται «Imaging X-ray Polarimetry Explorer (IXPE)». Ο δορυφόρος αυτός εκτοξεύτηκε στα τέλη του 2021 και μετά από τα πρώτα σημαντικά αποτελέσματα που παράχθηκαν, έλαβε το 2023 μεταδιδακτορική υποτροφία για το Κέντρο Διαστημικών Πτήσεων Marshall (NASA Marshall Space Flight Center) όπου βρίσκεται τώρα.
Οι υπερμαζικές μαύρες τρύπες, των οποίων την προέλευση θα μελετήσει ο ερευνητής και που έχουν μάζα εκατομμύρια έως και δισεκατομμύρια φορές μεγαλύτερη από αυτή του Ήλιου μας, αποτελούν τα πιο ενδιαφέροντα κοσμικά εργαστήρια για τη μελέτη θεμελιωδών φυσικών φαινομένων, σε συνθήκες που δεν είναι δυνατόν να αναπαραχθούν ποτέ στα εργαστήριά μας στη Γη.
Οι μαύρες τρύπες αλληλεπιδρούν με το περιβάλλον τους με πολλούς διαφορετικούς τρόπους, αλλά κυρίως με τον σχηματισμό δίσκων αερίου, καθώς και πιδάκων ιονισμένου αερίου και σωματιδίων – το λεγόμενο αστροφυσικό «πλάσμα» – που εκπέμπονται κάθετα από τους δίσκους προς το διάστημα με ακραίες ταχύτητες. Ενώ παρατηρούμε και μελετάμε αναλυτικά αυτές τις δομές μέσω της εκπομπής τους σε φως, σωματίδια και, τα τελευταία χρόνια, σε βαρυτικά κύματα, γνωρίζουμε ελάχιστα για το πώς ακριβώς σχηματίζονται οι δομές αυτές, και πώς τα σωματίδια στους πίδακες αποκτούν την απαιτούμενη ενέργεια για την παραγωγή της ακτινοβολίας που συλλέγουμε με τα τηλεσκόπιά μας στην Γη. Στο ερευνητικό πρόγραμμα που θα χρηματοδοτηθεί μέσω του ERC, o Δρ. Λιοδάκης θα χρησιμοποιήσει μια ιδιότητα του φωτός που δεν αξιοποιείται συχνά, την πόλωση, ώστε να μελετήσει τα μαγνητικά πεδία στο αέριο και το πλάσμα που περιβάλλουν τις υπερμαζικές μαύρες τρύπες.
Η ομάδα του στοχεύει να ρίξει για πρώτη φορά άπλετο φως στις διεργασίες που σχετίζονται με τον σχηματισμό δίσκων αερίου μετά την καταστροφή αστεριών γύρω από μαύρες τρύπες, καθώς και πώς τα σωματίδια στους πίδακες αποκτούν την ενέργειά τους. Θα χρησιμοποιήσει το -μοναδικής ακρίβειας- υπερσύγχρονο πολωσίμετρο RoboPol στο Αστεροσκοπείο Σκίνακα(ένα από τα καλύτερα του κόσμου), καθώς και άλλα τηλεσκόπια στο διάστημα και στη Γη ώστε, παρατηρώντας συστηματικά μια πλειάδα υπερμαζικών μαύρων τρυπών σε κοντινούς μας γαλαξίες, να προσφέρει την πρώτη ολοκληρωμένη εικόνα αυτών των εκρηκτικών φαινομένων. Αξίζει να σημειωθεί ότι η συγκεκριμένη επιχορήγηση του ERC προστέθηκε στον ήδη μεγάλο αριθμό (41) επιχορηγήσεων ERC που έχουν έρθει στο ΙΤΕ, και είναι ο μεγαλύτερος στη χώρα. Συγκεκριμένα, το Ινστιτούτο Αστροφυσικής φιλοξενεί 5 από τα 6 ERC που απονεμήθηκαν στην Ελλάδα για τις επιστήμες του Σύμπαντος, μεταξύ των οποίων το σύνολο των ERC Starting Grants (3), καταδεικνύοντας την επιστημονική ποιότητα και τη διεθνή αναγνώριση του ΙΤΕ και του Ινστιτούτου Αστροφυσικής.
Ποιος είναι ο Γιάννης Λιοδάκης
Ο Ιωάννης Λιοδάκης πήρε το πτυχίο και το μεταπτυχιακό του δίπλωμα από το Πανεπιστήμιο Πατρών. Γεννημένος και μεγαλωμένος στην Κρήτη, επέστρεψε στο Πανεπιστήμιο Κρήτης και στο ΙΤΕ για να εκπονήσει το διδακτορικό του, το οποίο και έλαβε το 2017. Για το ερευνητικό έργο του, του απονεμήθηκε το ίδιο έτος το βραβείο Καλύτερου Νέου Ερευνητή από το Πανεπιστήμιο Κρήτης και το βραβείο Καλύτερης Διδακτορικής Διατριβής από την Ελληνική Αστρονομική Εταιρεία.
Συνέχισε την πορεία του στις ΗΠΑ με την υψηλού κύρους υποτροφία Kavli, στο Kavli Institute for Particle Astrophysics and Cosmology, του Πανεπιστημίου Στάνφορντ.
Το 2020, μετακινήθηκε στο Πανεπιστήμιο του Τούρκου ως υπότροφος του Φινλανδικού Κέντρου Αστρονομίας (FINCA). Τα ερευνητικά του αποτελέσματα έχουν ήδη αναγνωριστεί από τη Διεθνή Αστρονομική Ένωση και το Ίδρυμα Gruber με την απονομή της υποτροφίας Gruber (2020) και από την Περιφέρεια Κρήτης με το βραβείο Διακεκριμένου Νέου Κρητικού Ερευνητή (2022). Από τον Σεπτέμβριο του 2023 είναι μεταδιδακτορικός υπότροφος της NASA στο Marshall Space Flight Center.
Σημείωση: Σήμερα Πέμπτη 21 Δεκεμβρίου 2023 και ώρα 19.00 θα μεταδοθεί ζωντανά, από τον ιστότοπο της Ακαδημίας Αθηνών, η Πανηγυρική Συνεδρία της Ακαδημίας. Ο Πρόεδρος της Ακαδημίας, κ. Μιχαήλ Σταθόπουλος, θα εκφωνήσει ομιλία με θέμα: «Ελλείμματα Δημοκρατίας».
Ο Γενικός Γραμματέας, κ. Χρήστος Ζερεφός, θα αναγνώσει την Έκθεση με θέμα το έργο της Ακαδημίας κατά το έτος 2023.
Στη συνέχεια, θα απονεμηθεί το αργυρό μετάλλιο καθώς και βραβεία και τιμητικές διακρίσεις στους τιμώμενους από την Ακαδημία Αθηνών και θα προκηρυχθούν νέα βραβεία. Η Συνεδρία θα μεταδοθεί ζωντανά μέσω του ακόλουθου συνδέσμου.