Όταν ο Ιταλός ουμανιστής, γνωστός για την εκδοτική του δραστηριότητα την εποχή της Αναγέννησης, Άλδος Μανούτιος κυκλοφορούσε το 1499 στη Βενετία το βιβλίο με τίτλο: “Hypnerotomachia Poliphili” -μια νουβέλα για τον έρωτα με πολλές αναφορές στην ποικιλότητα φυτών- δεν φανταζόταν ποτέ πως μετά από 6 αιώνες περίπου θα πυροδοτούσε ξανά το ενδιαφέρον του κοινού για τα φυτά διεθνώς. Το βιβλίο περιέγραφε την ονειρική περιήγηση ενός άνδρα καθώς διέσχιζε άλση, κήπους και τοπία μέχρι να ξανασυναντηθεί με την πολυαγαπημένη του.
«Στο κείμενο των 467 σελίδων περιλαμβάνονται περίπου 700 αναφορές σε φυτά και κατ’ επανάληψη αναφέρονται χαρακτηριστικά αυτοφυή φυτά περιοχών της Μεσογείου, όπως άκανθος, άρκευθος, αψιθιά, δάφνη, δίκταμο, δρυς, ελιά, θυμάρι, κέδρος, κουμαριά, κυκλάμινο, κυπαρίσσι, λαδανιά, μυρτιά, πεύκο, πικροδάφνη και ρίγανη. Από τις περιγραφές των ανθισμένων φυτών και των οπωροφόρων δέντρων αποκαλύπτεται η εποχικότητα Μεσογειακών οικοσυστημάτων», μου λέει σε μια συζήτηση η Καθηγήτρια στο τμήμα Βιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, κα. Σοφία Ριζοπούλου.
Κι εγώ, ακούγοντάς την σκέφτομαι πως εάν τα φυτά δεν είχαν αγαπηθεί και δεν είχαν καλλιεργηθεί από τον Homo Sapiens, η ιστορία και ο πολιτισμός της ανθρωπότητας, αλλά ίσως και η ιστορία των ίδιων των φυτών θα ήταν ενδεχομένως διαφορετική.
Η συζήτηση γίνεται με αφορμή το καινούργιο πρόγραμμα με τίτλο: «Πολιτισμική Βοτανική» που προσφέρεται από το Κέντρο Επιμόρφωσης και Δια Βίου Μάθησης του Πανεπιστημίου Αθηνών, του οποίου, ακόμη και ο τίτλος προκαλεί εντύπωση. Το πρόγραμμα παρέχει υψηλού επιπέδου εκπαίδευση σε συμμετέχουσες και συμμετέχοντες, αναδεικνύοντας γνώσεις που σχετίζονται διαχρονικά με τον ανθρώπινο πολιτισμό, ο οποίος υποστηρίχθηκε σε κάθε έκφανσή του από τα φυτά. Μάλιστα, πρόκειται για το πρώτο πρόγραμμα που παρουσιάζει την άρρηκτη σύνδεση των φυτών με την ζωή των ανθρώπων και αυτό αποτελεί είδηση!
«Τα φυτά είναι ζωντανοί οργανισμοί, παρέχουν στον άνθρωπο τροφή, υλικά για ένδυση και προστασία και περιέχουν ουσίες που χρησιμοποιήθηκαν ευρέως σε φάρμακα και αλλού (όπως βαφικές, πηκτικές, συναπτικές ουσίες) από την αρχαιότητα. Οι γνώσεις των ιδιοτήτων των φυτών και της κατανομής τους στη Γη συνδέθηκαν με την οικονομική και την πολιτειακή εξουσία», σχολιάζει η κα. Ριζοπούλου.
Σήμερα που κινούμαστε με ιλιγγιώδεις ταχύτητες, ο πολιτισμός που μεταφέρουν τα φυτά με τη ζωή τους, στον χώρο και στον χρόνο, μπορεί να είναι ‘απόκρυφος’ αλλά πολύτιμος και σημαντικός για την ανθρώπινη κοινωνία.
Τα φυτά ήταν πάντα εκεί…
Η χλωρίδα και η βλάστηση αποτελούν αναπόσπαστο μέρος του ιστορικού χώρου. Δένδρα και θάμνοι παρεμβαίνουν πάντα στο τοπίο, συνθέτοντας την αισθητική του αξία, με φυλλώματα, χρώματα, δομές, ευωδιές, για αυτό αναφορές για τη χλωρίδα συναντώνται ενδεικτικά, σε αρχαία και μεσαιωνικά κείμενα.
Κατά τους πρώτους Ολυμπιακούς Αγώνες, για παράδειγμα, τα βραβεία –αντί για μετάλλια– ήταν καρποί, ανθισμένα κλαδιά και στεφάνια από φυτά. Τα φυτά ήταν εκεί, προϋπήρχαν. Φυτά μακρόβια, αείφυλλα, βαθύρριζα, ανθεκτικά, εύοσμα, λευκανθή, συμβόλιζαν αλληγορικά τα ιδεώδη. Φυτά που άγγιζαν, στόλιζαν την καθημερινότητα στην ιερή Άλτη. Φυτά με αναγεννητικές δυνάμεις. Η ισχυρή δρυς. Η λεύκα της θυσίας. Η λυγαριά της αγνότητας. Η μεθυστική άμπελος. Ο συναπτόμενος κισσός. Η ερωτική μυρτιά. Ο δοξαστικός φοίνικας. Η μαντική δάφνη. Η ιερή ελιά. Σήμερα, στην περιοχή της αρχαίας Ολυμπίας ό,τι απέμεινε διαχέεται κι έρχεται από την όχθη της αθανασίας να αγγίξει το παρόν και το μέλλον. Φυτά, παρά τις καταστροφές και τις παρεμβάσεις εξακολουθούν ν' αναπτύσσονται στο ξακουστό τοπίο.
«Τα φυτά που είναι αλληλένδετα με τον ανθρώπινο πολιτισμό αναπτύσσονται σε αρχαιολογικούς χώρους, αναφέρονται σε κείμενα αντικατοπτρίζοντας εμπειρίες και παραδόσεις, ανακαλύπτονται συμβολικά σε έργα τέχνης και σε εκθέματα μουσείων, αποκαλύπτονται μέσω της άυλης πολιτισμικής κληρονομιάς, όπως διασώθηκε σε διηγήσεις ανθρώπων και χρησιμοποιούνται για τις ιδιότητές τους από τη σύγχρονη επιστήμη και τεχνολογία. Ειδικά, τα φυτά αρχαιολογικών περιοχών αποτελούν πολυδιάστατα στοιχεία, συνδεδεμένα με την ιστορική μνήμη και τον πολιτισμό. Για αυτό και έχει μεγάλη αξία η διαχρονική διερεύνηση των αυτοφυών και ξενικών φυτών», σημειώνει η κα. Ριζοπούλου
Όποιοι και όποιες παρακολουθήσουν το πρόγραμμα «Πολιτισμική Βοτανική» που προσφέρεται από το ΚΕΔΙΒΙΜ του Πανεπιστημίου Αθηνών θα μάθουν για τη συμβολική και χρηστική αναφορά των φυτών σε κείμενα της αρχαίας ελληνικής γραμματολογίας, για φημισμένες και μη-προσιτές για το ευρύ κοινό εκδόσεις και για τον πολιτισμό που ‘κρύβεται’ στη φυτική βιοποικιλότητα. Θα κατανοήσουν φαινόμενα όπως η εποχικότητα στη φύση, η εξημέρωση, η βιομιμητική και η ‘μετακίνηση’ των ακίνητων φυτών στον χρόνο παράλληλα με τους ανθρώπους. Θα μάθουν να διαχειρίζονται σε εισαγωγικό ή και σε πιο προχωρημένο επίπεδο ‘εργαλεία’ για την αποκάλυψη της ιστορικής διάστασης και της αξίας της φυτικής ζωής και για την αναζήτηση των πηγών, συμβάλλοντας στον ορθό επιστημονικό λόγο.
«Στόχος του προγράμματος είναι οι συμμετέχουσες και οι συμμετέχοντες να προσεγγίσουν με κριτική σκέψη πολιτισμικές γνώσεις για τη ζωή των φυτών που αποτελούν διαχρονική πηγή έμπνευσης για έρευνα, να μάθουν μεθοδολογίες που αφορούν σε μια σειρά από μοτίβα, σχέδια, κήπους, απεικονίσεις, γλυπτά, κείμενα και ερμηνευτικές εκδοχές και να αναγάγουν τη γνώση για τα φυτά σε σύγχρονο πολιτισμικό πλαίσιο, όπου η σχέση των φυτών με τον τρόπο ζωής των ανθρώπων προσεγγίζεται μέσα από επιστημονικά, γνωστικά, φιλοσοφικά και συμβολικά περιγράμματα», καταλήγει η Ελληνίδα επιστήμονας.
Το πρόγραμμα απευθύνεται σε πτυχιούχους πολλών ειδικοτήτων και γενικά σε όσες και όσους ενδιαφέρονται για τα φυτά ή συγκινούνται από αυτά ή απλά θεωρούν ότι τα φυτά είναι χρήσιμα και ομορφαίνουν τη ζωή των ανθρώπων
Περισσότερες πληροφορίες για το πρόγραμμα “Πολιτισμική Βοτανική” εδώ